20-05-2014 Saat: 13:27
Ek-fiil veya ek-eylemler, Türkçede isim soylu kelimelerin sonuna gelerek yüklem olarak kullanılmalarını sağlayan, ayrıca basit fiillerden bileşik zamanlı fiil yapan çekim ekleridir. Ek-fiiler -di, -miş, -se ve -dir'dir ancak sözcüklere bitişik olarak yazıldıklarında ses uyumlarına uyarak değişiklik gösterebilirler. İsim soylu kelimelerden yüklem yaparken, ek-fiil ardından -im, -in, -sin, -iz, -siniz ve -ler şahıs eklerinden biri gelebilir.
Ek fiiller Türkçede iki görevde kullanılırlar:
İsim soylu sözcükleri yüklem yapmak
Basit zamanlı fiillere eklenerek birleşik zamanlı fiil yapmak (-dir hariç).
İsimlerden yüklem yapılması
-di, -dir ve -miş ek-fiilleri isim, sıfat, zarf gibi isim soylu sözcüklere eklenerek onların yüklem olarak kullanılmalarını sağlar:
Kapıyı açan annemdi.
Elma lezzetli bir meyvedir.
Bu bina ne kadar yüksekmiş.
Yüklemler kullanıldıkları cümlelerde iş, oluş, hareket ya da durum anlatan kelimelerdir. Adlar kendi başlarına iş, oluş, durum ya da hareket anlatamazlar ve yüklem olamazlar. Adların yüklem olabilmesi, durum, zaman ya da dilek alabilmesi için ek-fiil alması gerekir. Bununla birlikte "-dir" ek-fiili bazen pratik nedenlerle, anlatım bütünlüğünü sağlamak için ya da yazı türüne bağlı olarak kullanılmayabilir. Bu şekildeki -dir ekine "gizli ek-fiil" denir ve yazı dilinde belirtilmek istendiğinde parantez içinde gösterilir:
Hayat çok güzel(dir).
Ben bir öğrenciyim(dir).
"Ben bir öğrenciyim," örneğindeki -im şahıs eki sıklıkla iyelik ekleri ile karıştırılır. İyelik ekleri bir varlığın kime ait olduğunu belirtirler. Ek-fiil ise eylemin zamanı ile ilgili bilgi verir:
Defne benim öğrencim(dir). (iyelik eki)
Ben öğrenciyim(dir). (1. tekil şahıs eki)
"Okumak", "yazmak" gibi bazı fiillerin geniş zaman kipi, aynı fiillerden yapım ekleri ile türetilmiş isimlerle aynı yazıma sahiptir (okur, yazar vs.). Bu sözcüklerlerin ek-fiil almış halleri geniş zaman kipi ile karıştırılabilir:
Bunu eve gidince defterine yazarsın. (geniş zaman kipinin 2. tekil şahıs çekimi. Yazmak sözcüğü fiildir)
Sen çok iyi bir yazarsın(dır). (ek-fiilin 2. tekil şahıs çekimi. Yazar sözcüğü "yazmak" fiilinden türetilmiş bir isimdir)
Fiilimsiler cümlede isim soylu sözcükler gibi davrandığından, ek-fiiller fiilimsilerin de yüklem olarak kullanılabilmesini sağlarlar:
Huzursuzluk çıkaranlar, partiye davetsiz gelenlerdi. (adlaşmış sıfat-fiil)
En son istediğim şey buraları bırakıp gitmek(tir). (isim-fiil)
-se eki isim soylu sözcüklerin sonuna eklendiğinde onları yüklem hâline getirmez; cümlenin ayrı bir yüklemi bulunur:
Hava soğuksa dışarı çıkmayalım. ("çıkmayalım" yüklem)
Ancak eksiltili cümlelerde yüklem bulunmayabilir:
- Neden bu güzel havada yanına şemsiye alıyorsun?
- Ya orada hava yağmurluysa? (eksiltili cümle)
Kaynak:
Ek fiiller Türkçede iki görevde kullanılırlar:
İsim soylu sözcükleri yüklem yapmak
Basit zamanlı fiillere eklenerek birleşik zamanlı fiil yapmak (-dir hariç).
İsimlerden yüklem yapılması
-di, -dir ve -miş ek-fiilleri isim, sıfat, zarf gibi isim soylu sözcüklere eklenerek onların yüklem olarak kullanılmalarını sağlar:
Kapıyı açan annemdi.
Elma lezzetli bir meyvedir.
Bu bina ne kadar yüksekmiş.
Yüklemler kullanıldıkları cümlelerde iş, oluş, hareket ya da durum anlatan kelimelerdir. Adlar kendi başlarına iş, oluş, durum ya da hareket anlatamazlar ve yüklem olamazlar. Adların yüklem olabilmesi, durum, zaman ya da dilek alabilmesi için ek-fiil alması gerekir. Bununla birlikte "-dir" ek-fiili bazen pratik nedenlerle, anlatım bütünlüğünü sağlamak için ya da yazı türüne bağlı olarak kullanılmayabilir. Bu şekildeki -dir ekine "gizli ek-fiil" denir ve yazı dilinde belirtilmek istendiğinde parantez içinde gösterilir:
Hayat çok güzel(dir).
Ben bir öğrenciyim(dir).
"Ben bir öğrenciyim," örneğindeki -im şahıs eki sıklıkla iyelik ekleri ile karıştırılır. İyelik ekleri bir varlığın kime ait olduğunu belirtirler. Ek-fiil ise eylemin zamanı ile ilgili bilgi verir:
Defne benim öğrencim(dir). (iyelik eki)
Ben öğrenciyim(dir). (1. tekil şahıs eki)
"Okumak", "yazmak" gibi bazı fiillerin geniş zaman kipi, aynı fiillerden yapım ekleri ile türetilmiş isimlerle aynı yazıma sahiptir (okur, yazar vs.). Bu sözcüklerlerin ek-fiil almış halleri geniş zaman kipi ile karıştırılabilir:
Bunu eve gidince defterine yazarsın. (geniş zaman kipinin 2. tekil şahıs çekimi. Yazmak sözcüğü fiildir)
Sen çok iyi bir yazarsın(dır). (ek-fiilin 2. tekil şahıs çekimi. Yazar sözcüğü "yazmak" fiilinden türetilmiş bir isimdir)
Fiilimsiler cümlede isim soylu sözcükler gibi davrandığından, ek-fiiller fiilimsilerin de yüklem olarak kullanılabilmesini sağlarlar:
Huzursuzluk çıkaranlar, partiye davetsiz gelenlerdi. (adlaşmış sıfat-fiil)
En son istediğim şey buraları bırakıp gitmek(tir). (isim-fiil)
-se eki isim soylu sözcüklerin sonuna eklendiğinde onları yüklem hâline getirmez; cümlenin ayrı bir yüklemi bulunur:
Hava soğuksa dışarı çıkmayalım. ("çıkmayalım" yüklem)
Ancak eksiltili cümlelerde yüklem bulunmayabilir:
- Neden bu güzel havada yanına şemsiye alıyorsun?
- Ya orada hava yağmurluysa? (eksiltili cümle)
Kaynak:
Kod:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Ek-fiil