Manas Destanı Part 1

[Muratbaykam]

NOT : Teşekkür etmeyi unutmayınız ... Deli olduğumu veya başka bir canlı olduğum düşüncesine kapılmayın :D
Daha çok bölüm var macera var .
SUNU
~ TURKSOY (Turk Kultur ve Sanatlan Ortak Yonetimi Genel Mudurlugu), Turk kulturunu, sanatlrn, tarihini, kiiltiir ve sanat iirunlerini, tarihi miraslrn ve degerlerini ara§tumak, korumak, Tiirk cumhuriyetleri arasmda kultur ve sanat ili§kilerini gl~li§tirmek ve ortak faaliyetler duzenlemek, tarntlcl yaymlar yapmak amaclyla kurulmu§ uluslararasl bir te§kilattIr. TURKSOY Tiirk Dil Konu§an Ulkeler Kiiltiir Bakanlanrnn istanbul, Baku ve Almall'da yaptIklan Bakanlar Konseyi toplantIlannda alInan kararlar neticesinde 12 Temmuz 1993'te J~erbaycan Cumhuriyeti, Kazakistan Cumhuriyeti, KIrgIzistan Cumhuriyeti, Ozbekistan Cumhuriyeti, Turkiye Cumhuriyeti ve Turkmenistan'ln tarafind an kurulmu§tur. Kuzey KIbns Turk Cumhuriyeti, Ba§kurd.istan Cumhuriyeti ve Tataristan Cumhuriyetide TURKSOY iiyesidir. Tiirk killtUrii ara§tInlrnall, korunrnah, tanltIlrnah ve gelecek nesillere devredilrnelidir. Bu amaca hizrnet etrnek iizere TURKSOY, TUrk killtfu'iiniin ternel eserlerini yaymlarnaYl, boylece bu eserlerin ara§tmlrnasml, korunrnasml, tanltllrnaslm ve gelecek nesillere devredilrnesini programma alrnl~tIr. TURKSOY'un ilk yayml olan Manas Destam, KUglZ sozlii halk edebiyaumn en giizel omegini ve KUglZ kiiltiiriiniin ternel kaynaglm 1e~kil eder. Bu destan, KIrglz halkInm baglrnslzhk rniicadelelerinin yanlsua, Tiirk destanlarmdal<:i rnitolojik ozellikleri ve -5arnanizrn unsurlarml igermektedir. Manas'm kIrk yigidinin kIrk Turk boyunu ternsil ettigi dikkate ahmrsa, Manas Destanl sadece KUglz Tiirklerinin degil, biitiin TUrkliigiin bir ansiklopedisidir; islamiyetten <;ok once yarauldlgl anla§llan Mallas Destanl'nm ruhunu: ozglirltik, baglmslzhk ve millet olma kavramlannm yanlslra ahlaki ve estetik degerler olu§turmaktadif. Destan, bu ozelligi ile glincelligipi korumu§, Klrglz halkmm killtlirel hayaumn devaml1hgml saglayarak buglinku baglmslz KIrglzistan Cumhuriyeti'nin kurulmasu1a zemin haZlrlaml§ur. Bu nedenle, yaym faaliyetimizi 1995'te lO. Yll kutlamalanm yapacak oldugumuz KUglZ Ttirk<;esi sozlti edebiyatmm bir §aheseri olan Mlanas Destanl ile ba§latmaktan ve Saym Prof. Dr. Emine Gtirsoy-Naskali'nin btiytik emek ve itina ile yayma hazulaml§ oldugu Manas Destanl'm Ttirk dtinyasma sunmaktan btiytik mutluluk duyuyoruz. Prof. Dr. Emine Gtirsoy-Naskali'ye TUrk ktilttirtine yaptlgl bu hizmetten dolaYl te§ekktir ~iiyoruz. Polad Billbilloglu TURKSOY Genel Mtidtirti Azerbaycan Cumhuriyeti Killttir Bakanı.
TURKSOY Y A YINLARI NO: 1 0

ISBN 975 -7213 -00 -4
95.06. Y .0297.1
\YILHELM ]iAD LO FF
Yayma hazlr]!ayan:
Prof. Dr. Emine Gii:rsoy -Naskali
.~
,
"'.
~.
Birinci Baskl 1995
5000 Adet BaSllml§ttr
ISBN 975 -7213 -00 -4
95.06.Y.O297.1
KAMER MATBMCILIK
Tel: 2298767 ANKARA

S unu§ 7
Giri§ 9
Klrglz Tiirk~esi menD ve Tiirkiye Tiirl~~esi ~eviri
I. Manas'ln Dogu§u 17
ll. Almambet'in mtisltiman olup I~r Kok~o'yti terk etmesi
ve Manas'a katIlmasl 21
ffi. Manas ile Er Kok~o'ntin dOvUl§ti, Manas ile KanIkey'in evlenmesi,
oltimti ve yeniden dirili§i 59
IV. Bok-murun 111
V. Kozkaman 155
VI. Semetey'in dogu§u 207
VII. Sem~tey 229
Diizeltmeler ve Notlar 267
indeksler
MANAS DEST ANI
KtrglZ Tiirklerinin milli destarn Olall Manas des1:anI diinya edebiyatl1Y.n say1h §aheserleri arasmda
yer ahr. Aynca, diinyanm enureD destanl olmak gibi bir ozelligide Vardlf. Manas aw, bu destanm
kahramanmm adldlf; destan, kahranlanmm awyl.a arnhr, destarn soyleyen ozanlara da manas<;l adl
verilir. Manas<;llar <;ocuk ya§ta talime girerler. Manas destamm okumak bir sanat, bir meslek
saYlhr. Bu edebiyat abidesini goz1e okuyarak duyulan heyecan ve takdirin yam SIca bir de bir
manas<;ldan dinlemek ve 0 ses ahenginin biiyiisiill1ii tatmak gerekir.
KIrglzlann yur~u Orta Asya'dlr. JEski donem:lerde KIrglzlar Orta Asya'mn ba§ka yerlerinde
ya~aml~larsa da bugiinkii yurtlan Tann daglarmm kuzeyidir. KIrglzistan, kuzey doguda Isslk
goliinii i~ine allr, Klrglzistan'm kuzey hudutIannda C;u ve Talas nehirleri akar. Klrglzistan
Cumhuriyetinin giineyinde C;in Balk Cumhuriyeti bulunur. C;in'in bu bolgesinde Dogu Tiirkistanll
Tiirkler oturur. Gi,iney banda Tacikistan Cumh1Iriyeti, banda Ozbekistan Cumhuriyeti, kuzeyde
Kazakistan Cumhuriy~ti yer allr.
Sovyetler Birliginin <;oztilmesinden sonra 19914le eski KIrglZistan Sovyet Sosyalist CiImhuriyeti
baglmSlzl1g1ffi ilan etmi§tir. Bu tarihten beri de KIrglzistan Cumhuriyeti, baglIDslz bir devlet
kimligi ile Birle§ik Devletler Toplulugu i<;erisinde kendi iradesini ifade etmektedir. Ba§kenti
Bi§kek'tir. Sovyet doneminde ba§kente Frunze d,~ni1mekteydi.
KIrglzlann tarih sahnesine c;1kmalan, c;ok eski tarihlere dayanlf. Klrglzlardan ilk olarak C;in
kaynaklan MO 3. yiiZYlhn hadiselerini anlatlfken soz eder. MO 2. yiizyllda yazllan bu kaynaklar
Klrg1zlardan Gekiin adlyla bahseder. Daha somaki yiizylllarda bu kaynaklar Klrglzlan Gengiin,
Kigu, Hegu, Giegu diye adlandlflI'. C;in kaynaldanndaki ilk bilgilere gore KIrglz topraklanm
Hunlular ele gec;irmi§ fakat KlfgJlzlar Hunlulara kar§l tekrar tekrar isyan etmi§lerdir. Hun
imparatorlugunun parc;alanmasmdan sonra MS 6. yiizyllda Yenisey nehrinin C;1k1§ noktasmda
kendi devletlerini kurmU§lardlf. Daha soma MS J'. yiizyllda Goktiirk devletine baglanmaya mecbur
kalml§lardlf. Goktiirklerin Orhunl yazltlarmcla Klfglzlann iC; sava§a sebep olan isyankar
tutumqndan.soz edilir. Goktiirk d(~vleti, Uygur, Basmll ve Karluklar tarafmdan y1k1llf. Ba§a
Uygurlar ge~er. ,8., yiizyllm ortalarJmda KIrglzl:lf Uygurlara maglup dii§er ve Uygur devletinin
idaresi alnna girerler. KlfglZlar.. Uygur idaresi altma girdiyseler de' 820-840 ylllarl arasmda
Uygurlara kar§li~yan ederlerve nihayet 840 ylhl1da Uygur devletine son vererek klsa bir slife ic;in
giiney Sibirya ve merkezi Asya'nm hakimi o111rlar, idareleri altmda bulunan topraklar kuzey
10
doguda Baykal goliinden giineyde <;in smlrlanna, giiney bauda Tanndaglan'nm giineyine kadar
UZanlf.
Ktrglzlar 1207'de Cengiz Hanm hiikmti alnna girerler, Altay ve irti~ nehirleri boyuna yerle§irler.
Once Cuci ulusuna sonra da <;agatay ulusuna tabi olurlar. 14. ytiZYllm ortalarIndan 15. ytizYllm
sonuna kadar Mogolistan devletine b'agllnl1hklarL devam eder ve bu zaman i~inde Mogolistan
devletinin en kuzey dogu bolgelerinde yani B~ golii civarmda ve irti~ nehri boyunda otururlar.
16. ytiZYlhn ba§mda Mogolistan devleti ylklhnca KlfglZ boylarI Alatoo daglarIna yerle§irler ve
kendi boy te§kilatlarInl kurarlar. KIrgIzlarm mekam bugtin de bu bolgedir. 14. ytizYlldan onceki
donemler i~in KlrglZlarIn tarihi ile bugtinkii Ktrglzistan topraklarInm tarihini bir saymamak
gerekir.
Daha sonraki yillarda <;arltk Rusyasmm hakimiyetine kar§l direnirler fakat .187 6'da Ruslar
Hokand'l almca Klrglzlar da <;arhk Rusyasma tabi olurlar. 1897 Endican isyanl ve 1916 isYanl ile
Ruslara kar§l direni§ devam eder. 1917 Bol$l~vik ihtilali ile Klrglzlar Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetler Birligine dahil olurlar.
Manas destanlnm veya Manas desta.nmdaki hadiselerin hangi donemlere ait oldugu konusu
tart1§mahdlf. BaZIlarma gore buradaki hadiseler Hlln donemine baglanmahdlf. Oaha ger<;ek<;i bir
yakla§lmla destanm tarihi zeminini 9.. yiiZYll somasma baglamak daha dogru olur. Ciiveyni'nin
Tarih-i Cihan Gii§a'smda belirtildigi gibi 1 120'lil Yll1ann sonunda Karahitaylar Orta Asya'ya
geldikten ve Karahanlllan ele ge<;irdikten sonra KJrglzlara asker gonderirler. Biiyiik bir ihtimalle
bu donemin olaylan Manas destanmm tarihi kaynagldlf. 16. yiizyllda yaz1lml§ olan Mecmaii'ttevarih'te
Manas'tan Toktaml§ hamn arkada§l olarak soz edilir; yani Manas, tarihi bir §ahsiyet
olarak tanltlhr. Manas destamnm son a erdigi tarih donemini ise 1750 Ylhna rani Oyrat Cungar
devletinin y1klldlgl ylla yerle§tirmek gerekir. (Klrglz tarihi ile ilgili bilgiler i~in O. Karayev, V.
Ploskiv, A. Mokeyev ve diger ara§t1nnacllann i~~toria Klrglzkoy SSR, Frunze 1984, I. cildine
miiracaat ediniz).
Ttirk?loji ~ah§ma1annm oncUlerinden ve temel ~~lanndan Wilhelm Radloff (1837-1918), TUrk
boylannrn sozlU edebiyat omeklerini Proben adlyla anIlan dev boyutlu bir derlemede toplayarak
bilim dtinyasma armagan etmi§tir. Bu derlemelerdeki metinlerin ~evirileri ve aynca bir de sozliigU
vardlt. Klrglzca derlemeler Proben'in 5. cildinde ye,r allr.
Rad1offun tesbit ettigi Manas destam Manas'm dogumu i1e ba§lar. ilk bo1Um, Tokrnak'm
gUneyinde bu1unan San Bagl~ baYUDa mensup bir manas~ldan 1869'da der1enmi~tir. ilk once
Manas'm soyu ve dogum yeri belirtilir (1-9), Caklp' ve <;lyn~l ~ocuksuzdur, baba Caklp bir ~ocuk
vermesi i~in Tann'ya yalvanr (10-41), yeni dogan ~ocuga Manas adl verilir ve ~ocugun ge1ecegi
hakkmda kehanetler yapll1r (42-65), b(~~ikte iken klJDU§maya ba§layan Manas kafir1eri yenecegini
bildirir (66-72), baba Caklp oglunun Yt~ti~mesi i~iri Bakay'! gorev1endirir, ilerisi i~in tasar1anan iki
gazanm mahiyeti an1atlllr (73-149), Manas ~abucaJ( bUyUyUp yigit bir delikanh olur ve Ka§gar'da
bu1unan <;inlileri haraca baglaYlp doguya sUrer (150-164).
~f
11
Almambet, Er Kokc;o ve Ak-erkec; arasmda ge~en ili§kiye aynlml§ olan ikinciboltimtin ilk kIsml
(1-1131), dramatik olaylara sahnedir. Germen destaru Nibelungenleid'de oldugu gibi kimsenin
kar§l koyamaya cesaret edemedigi yigit bir kaJ1raman, ev sahibinin sadakatli kanslyla birlikte
olmakla suc;lanmaktadlf. Germen d.estanmda e,' sahibi koca i§in iC; ytiztinii bilmekte fak;at hem
gururu hem de Ortarnm geregi hadiselere ac;1kc;a miidahale edememektedir. KJrglZ destanmda ise ev
sahibi koca (Er Kokc;o), hem kendi klSkanc; miz,LClllin hem de c;evresindekilerin c;evirdigi oyunun
tuzagma dii§er. Suc;lanan yigit AJ.mambet'tir. Almambet, itham altmda kaldlgl zaman bile
dengesinden §a§maz. Oyrot asllh Almambet so~,lu bir ailedendir ve ba§langlc;ta Lamaist-Budist
dinine mensuptur. Er Kokc;o, Almambet'i Miisliiman yapml§tlr; Almambet de kafir bir hall
olmaktansa Miisliiman bir kole olmaYl yeglediglni ifade etmi§tir. Er Kokc;o'niin akllh kansl Akerkec;,
kocasmm menfaatini gozeter,ek Almamb(~t'e paye vermi§tir fakat Er Kokc;o Almambet'in
degerini takdir edememi§, Almambet'i kaC;lfffi1§tIr.
Almambet'in Manas'm yanma geli§i ikinci bolumiin ikinci klsmmda (1132-1862) anlatIllf. Bu
klslmm dramatik giicii belki birinci[ kISlffilnki I~adar gii~lli degildir ama bu klsmm da ii~ ayn
noktada dorukla§an bir dinamigi vardlf. Al!llambl~t'in gelecegini haber alan Manas, geri ~ekilir ve
yiiksek bir yerden Almambet'i seyretmeye ba§lar. Almambet yakla§lr. Almambet'in ayagl
Manas'm ~izmesinin ~okerttigi izin i[izerine bastJgmda Manas'm ayak izinin daha biiyiik oldugu
sabit olur, boylece iki yigit daha kar§lla§madan }Umambet ile Manas'm ili§kisindeki gii~ dengesi
belirlenmi§ olur. Bu birinci dramatjk andlr. Manas'm yigitleri yakla§makta olan Almambet'in
~evresini sararlar ve atlnm dizginlerini elinden ahrlar. Almambet meydan okurcasma dizginleri
yigitlerin elinden ~ekip allf. Boylece Manas'm yigjtlerinden daha kldemli olacagl a§ikar olur. Bu da
ikinci dramatik andlf. U~iincii dramatik an, muciZ(~vi bir olayla sonu~lanlf: Almambet jle Manas'm
silt karde§leri oldugunun deli Ii olarak Manas'm ya§h ve kurumu§ annesi Bagdl-doolot'iin
gogiislerine silt gelir.
Uctincti boltimtin birinci kIsmmda (1-351) Manas ve Er Kokco kar§lla§lr ve dovti§tir1er. Bu kIslm
nisbeten kIsadlr. Manas'm ev1enmesini, oltimtinti ve yeniden hayata ge1i§ini anlatan ikinci kIslm
(352-2686) cok daha uzundur. Bu bollimli nakleden manascmm birinci ve ikinci bollimleri
nakleden manasC11ardan farkll bir tislubu vardlr. ]~u boltimlin birinci ve ikinci kIslmlan arasmda
konu bakImmdan bir bag olmamakla birlikte sadece bu iki kIslmda Manas'm Rus canna tabi
o1dugu ifade edilir. Belki de bu bollimlin manasCI.Sl baZl Rus makamlan memnun etmek icin bu
ifadeyi ku11anmaktadlf.
Manas ile daYlSl Kok~o'niin ne sebeple dovii§e giri§tikleri ~ok a~Ik degildir. Siiriiler bahane
edilmi§tir. Ama Kok~o dovii§memek vera muhtemel bir yenilgiyi onlemek i~in siiriilerini
payla§maYl teklif etmi§tir. Fakat Manas, ya hep ya hi~ dii§iincesiyle uzla§maYl reddeder. Yoksa
birinci boliimiin ikinci kIsmmda denildigi gibi Mallas'm saldmsl Almambet'in ugradlgl hakslZhga
bir mukabele midir? Manas ve Kok~o'niin dovii§iiI.1de §amanizm unsurlan mevcuttur. Kok~o'niin
nrlattlgl gillie Manas'm delinmez zlrh1JnI delip g~er. Manas kIrk yigidine seslenir, yigitler Manas'!
;I.
~
,iJr:lt-
:12
yer aIu dtinyasmdan geri getirirler. Bu!~ada, kIrk yiJ~idin men§eini herh,aIde §amanizmdeki kIrk
kurtanCl tUba baglayabiliriz, Manas'm mj~D§eini de §amanizmin bak§lsma.
U~iincii boliimiin ikinci kIsml Manas'm Rus ~anna tabi olmasmdan soz ederek ba§lar. Soma
Manas'm babasl ogluna bir e~ afar ve bu ~ i~in uzun :'follar kat eder. Caktp'm se~tigi gelin, Temirhan'm
kIZ1dlr ve adl da Kantkey'dir. Bir tek yerde (1479) gelin tarafmm Tacik oldugu soylenir,
halbuki Caktp daha once Taciklerden dl~ gel in araml~ ama uygun bir kIz bulamaml~t1r. Aynca,
Manas da ~e§itli vesilelerle Tacikleri mlahvedecegiJli, haraca bagltyacagllli belirtmi§tir. Acaba
burada manas~mm bir dalgmltgl ml soz konusudur?
Bu boliimde Manas'm Kozkaman ve Kok~okoz tarafuldan rehirlenmesi bsaca anlatlhr. Kozkaman
kelimesini herhalde Guzlara ve Komanlara i§aret eden bir isim olarak dii§iinmeliyiz ve "Guz
Koman" §ekline baglamahYlz. A. Ratto, Koz-kaman kelimesini Kaman-koz §eklinde
degerlendiriyor ve "yabani domuz gozlii'" manaslyla ;i~lkllyor. Kok~o-koz kelimesini ise "Gok~e
deniz taraflannda oturan Guzlar" olarak dii§iinmeliyiz; A. Hatto bu kelimeyi de "mavi ~akal gozlii"
manaslyla a~1khyor. 10. ve 11. yiizyillard:i Klrglzlann Guzlarla toprak miicadelesi i~inde oldugunu
haurlarsak Kozkaman ve Kok~okoz kelimelerinin boy ismi olmaslDln daha muhtemel oldugunu
soyleyebiliriz. Manas'm Kozkaman ve K()k~okoz tarajrodan zehirlenmesi konusu be§inci boliimde
etrafu bir §ekilde yeniden ele allrnr. Manas destanmda Manas ii~ defa oliir. ilk serer Kok~o ile
dovii§iirken aldlgl yara onu oldiiriir. ikin~~i serer zehil'lenme neticesinde oliir fakat her iki seferde
de yeniden hayata dondiiriiliir. U~iincii oliimii son ve J~eri donillmeyen bir oliimdiir. Bundan sonra
Manas'm oglu Semetey ve torunu Seytek'in destanl ba§lar. Manas destanl, Semetey ve Seytek
destanlan ile birlikte ii~lii bir zincir olu§turmaktadlr. Radloff derlemesinde Semetey boliimii ve
ozellikle de Seytek boliimii bsa olarak anlatllml§ur. Y ~Lklnda yayma sunacaglffilZ Seytek destanmm
farklI bir varyanu Seytek'in maceralanru daha geni§ bit bi~imde ele almaktadlr.
Manas'm ikinci oliimii iizerine duyulan iiziintiiyii ii~:iincii boliimiin manaS~ISI dikkatle anlaur:
Manas'm au, doganl ve kopegi iiziintiilerini anlaurlar. Mezara girer girmez varIlan obiir diinyada
Manas avlanlr ve bir hurl nzla oyalanlr. Hurinin ad]! Alunay'dlr, Almambet'in karIsmm adl da
budur. Bu benzerligi nasll yorumlayabiliriz?
tr~iincii boliimiin dramatik yaplsl gii~lii degildir fakat bulla mukabil kelime hazinesi, bilhassa
pahah ve nadide kuma§ isimleri baktmmd4Jm ~ok zenguldir.
Dordiincii boliime Radloff "Bok-murun" (yani, Siimiiklii burun) (1-2197) ba§hgml verir. Manas
destammn bu boliimii "Kokotoydiin a§l" (yani Kokotoy'iin cenaze yemegi) adlyla da bilinir.
Miistaki1 bir destan hiivviyeti gosterir; MaJ.1as destamn2. sonradan dahil edildigini dii§iinebiliriz.
Bok-murun, gti~lti yigit Er To§tUk ile bir perinin ogludur. Kokotoy Bok-murun'u kendine varis
gostermi§tir. Kokottiy'tin oltimtinden sonra, adet oldLlgu tizere, Bok-murun bir cenaze yemegi
tertipler. Bu torene uzaktan yakrndan herkes ~aglnlll~, hatta dti§man Kalmuklar bile davetlidir.
Yenilip i~ilecek, yan§malar yapllacakur. Boylece Kokotoy anllacak, Bok-murun'un hanhga laylk
13
oldugu gortilecek ve belki de Bok-nllurun adl yerine kendisine bir yigit ismi verilecektir. Pakat,
Bok-murun destanmm Manas destanJna dahil edilmesiyle Manas bu torende on plana <;1kar, Bokmoron
geri planda silik kal1r. Manas'a gonderilen Bok-murun'un el<;isi Cas-uul, Almambet'e
satran<; oyununda yenilip bahsi kaybettigi i<;in M~lI1as tarafmdan elleri ayaklan gerdirilip hunharca
oldiirtiliir. BozkIr kanununda el<;inim oldiirii1mc~si affedilemeyecek bir su~tur. Bok-murun bu
tahriki cevapslZ b1rakmakla hi<; bir zaman ban olamayacaglDln i§aretini vermi§ olur. (Velihanov'un
Manas destan:( tesbitinde Bok-murun'un el<;isi oldiirtilmez, bagl§lanlr).
Be~inci boliimde Manas'm Kozkaman ve Kok~okoz taraftndan zehirlenmesi hadisesi
derinlemesine i~lenir (1-2540). (Zehirleme hadlsesine daha once li~lincli bollimde ~ok bsaca
deginilmi~ti). Kozkaman ve Kok~~jkoz ugurs\!z ve karanlIk simalardlr. E~kiyalIk yaparlar,
mlisllimanlar ile Kalmuklarm omrdu;gu topraklarJ aYlran hudut bolgesinde, U~-kapkak'a yakrn bir
yerde otururlar. Temir-han'm dam~mam kotli niyc~tli Mendi-bay'm emirleri dogrultusunda hareket
ederler. Radloffun Manas tesbitinde Kozkaman ve Kok~okoz, baba oguldur; aynca, Kozkaman,
Manas'm amcasldlr, be~ oglu vardlr, Kalmuk haluarJ tarafmdan~ocuk ya§ta ka~mlmasmdan bu
yana aradan yillar ge~mi~ ve ~imdi toplum i~iruleki yerine, hissesine sahip ~1kmaya gelmi~tir.
Kozkaman Kirglzhglfi1 unutmamll~tlr, fakat bona mukabil ogullan Kalmukla~ml§ ve
yabanclla§In1~lardlf; bu akrabalar kendilerine kuc~ a~an Manas'i zehirlemekte tereddtlt etmezler.
Kalmukla§lp yabanclla~lp ihanete giren Kok~ol~oz omegine kar~1l1k Manas destanmda bir de
sonradan-mfislliman olan Kalmuk asilll Almambel vardlf, Almambet hayan pahasma Kok~okoz ve
Kalmuklara kar~l Manas'i korur. Burada irdelenen mesele, gtinlimliz Tlirkiyesinin en onemli siyasi
meselesidir. YabnlIk, dostluk, fedak.lfhk ve birl~:, sadece etnik koken temelinden mi dogar yoksa
yakmllgrn, dostlugun, fedakarhgm, biirligin temeli ortak bir anlaYl§, payla§llan bir klilttir, bir hayat
Inldlf? Bu soruya Manas de.~tamnm verdigi cevap lc;r'lknr.
Be~inci boltimde AIm am bet. Kalmuk prenses AltInay'i allr. (U~tincti bollimde aym hadise biraz
farkh bir ~ekilde anlatIlml§ur).
Bu bollimdeki hadiselerin yer aldlg1 cografi mekan batlda Mekke'den doguda Hami'nin
kuzeyindeki Bar-kol'e kadar uzamr. Her iki yer de farkll anlaYl§lara gore kutsal say1l1r. Zehirlenen
Manas'! kaym peden Temir-han'm ila~lan kurtanr ama bu hayata dondlirme i§inde Mekke'li Kankoco'nun
mucizevi mlidahalesi inkar Iwilemez. HCJ,yata dondtikten sonra Manas Mekke'ye gider ve
tavaf eder. Boylece zehirlenmi§ yigit1~rini hayata clondlirtip kurtanr.
Altlncl boltim Semetey'in dogumunu, yedinci bclltim de Semetey'i ve bir ol~tide de Semetey'in
oglu Seytek'i anlatlr. Altlncl boltimtin asll b~ karakteri Manas'm kansl, Semetey'in annesi
Kanlkey, yedinci boltimtin asll b~ k.u-akteri ise Semetey'in kansl, Seytek'in annesi Ay-~tirok'ttir.
Her iki boltim de b~ roldeki kadmm intikarn a1m~;lyla neticelenir.
lS
, .
'1~
r.
k
u~ nesle uzanan destanda Manas kurucu gorevini goriir, oglu Semetey iktidan tehlikeye sokar.
Semetey'in oglu Seytek ise i~leri yeniden dtizeru~ koyar. Kanlkey, oglu Semetey'i CakIp'tan ve
CakIp'm ogullan Abeke ve Kobo~'iin elinden kurtLnr, biiyiik me~akkatler sonucu selamete ~1kanr.
~
14
(Akebe ve Kobo§ Caklp'm herhalde ikinci e§inden dogan ~ocuklan olmahdlr). Ancak, Semetey
ba§a ge~tikten sonra i§leri dogru dliz~:lin gotliremez: once adap erkan bilmezligi ile Manas'm
yigitlerini glicendirir ve uzakla§malanna sebep olur" sonra akrabasl Umlitoy'un ni~anllSln1 ka~lr1r,
blitlin bunlara ilave toreleri refine getinrnez, rliyasmda ikaz edilene kadar olmli~ babasmm anlsma
sayglda kusur eder. Semetey'in sohu kotlidlir; tabti, Semetey ile birlikte soyunun aklbeti de
tehlikeye girmi~tir. Semetey'i maglup eden Er-):lyaz Semetey'in yeni dogan oglu Seytek'i
oldlinrnek lizeredir. Tlpkl Kanlkey'in Sf:metey'i alIp ka~arak kurtardlgl gibi bu serer de Ay-~lirok,
kugu ~ek1ine girecegini (yani, ~amanizmdeki inanca gore, msan lism bir gli~le mukabefe edecegini)
ve babasl Akm-han ile yigitlerini ~ag1fa4:;aglm soyliyerek Er-klyaz'l tehdit eder ve Seytek'i kurtarlr.
Radloffun tesbit ettigi Manas destanll, yukanda ozetini verdigim boliimleri i~erir. Radloff,
derlemi§ oldugu Manas destanlDl AlmaJ.1caya ~evim1Ii§, kiri1 harfli KIrglZCa transkripsyon metniyle
birlikte yaymlaInl§t1r. 1995 Ylhnda kutl;:macak alan J\IIanas destanmm 1000. ythna haztrlandtglInlZ
§U sualarda bu destanmm ba§ka dillerdle ~evirilerinin bulunmasma kar§lltk Tiirkiye Tiirk~esinde
yayml~ biT ~evirisinin mevcut olrnaYl§ml dikk,l.te alarak rahat okunan, aktCl biT ~eviri ortaya
koymak istedik. 1934 ytlmda istanbul Universitesi Tiirkoloji Boliimiinde mezuniyet tezi olarak
-5aziye Berin tarafmdan hazmanml§ olan biT Manas ~evirisi oldugu bilinmektedir. Bu ~viri,
destanm KIrglzca ashndan degil, Radloffun Almanca ~evrisinden yapllml§t1r; aynca, tabii, biT
ogrenci tezidir ve diizeltilmesi gereken yanh§ ve eksikleri vardu. (Bu arada, Radloffun Almanca
~evirisinde de diizeltilmesi gereken noktalar oldu~:unu belirtmek gerekir.) Her ne kadar -5aziye
Berin'in ~virisinin mevcut haliyle bastJlmasl miimkiin degilse de -5aziye Berin'in gayretini takdirle
anmak ve elinizdeki ~eviriyi haZlrlarke:n -5aziye Berin'in ~ah§masmdan yararlandlglml belirtrnek
istiyorum.
Elinizdeki ne~irde, Radloffun derledigi Manas destam ti<; stitun halinde verilmi~tir. Birinci
stitunda kiril harfleriyle yazlh Ktrglzc::a metin buJ.unmaktadlr, Burada kullamlan kiril alfabesi
Radloffun kullandlgl kiril transkripsyon alfabesi del~ildir, bug tin Ktrglzistan'da kullamlmakta olan
kiril alfabesidir; Radloffun tesbit ettigi fonetik ()zellikler bu alfabenin gerekleri ve SlOman
dahilinde yanslt1lm~tlr. ikinci stitunda Radloffun kiril transkripsyon alfabeli Ktrglzca metni, latin
harflerine ge<;irilmi§tir, Arka damak g sesi i<;in S:'yi kullanmak zorunda kalmml~tlr. U<;tincti
stitunda ise metnin Ttirkiye Ttirk<;esine <;evirisi yer almakta ve, mtimkUn oldugu ol<;tide, dire dize
Ktrglzca metni kar~llamaktadlr. KtrglZ(;a metnin ve Ttirkiye Ttirk<;esi <;evirisinin sonuna Arthur T.
Hatto'nun <;alt~malanndan istifade edilerek ozel isimlerin, cografya isimlerinin ve topluluk
isimlerinin a<;tklamalt indeksi verilmi~;tir. ingiliz ar~t1rmaCl Arthur T. Hatto, Radloffun Manas
tesbitini ne§reden en son ar~t1rmacl(hr. Hatto'nul1 ne§ri, Manas destammn kendisi tarafmdan
tashih edilmi§ Ktrg1Zca metnini, ingiliZ(;e <;evirisini, metinle ilgili notlan ve indeksleri ihtiva ediyor.
Hatto'nun Radloff metni tizerinde yalptlgl tashihleri elinizdeki ne§re ekledik. Hatto'nun 642
sayfaltk eseri 1990 Yllmda Wiesbaden'de yaYlnlanml§t1r. Omrtinti destanlara, ozellikle de Ktrglz
destanlanna adayan Hatto, ingilizce konu~an okuyucu alemine btiytik bir hizmette bulunmu§tur.
Radloffun Manas tesbitini Ttirkiye'de rllaciye YIld1~: balk edebiyau doktora tezi olarak ele alml~ur;
ar~tlrmacmm ten tamamlanmca bu <;all§mantn da bastlmaslnI temenni ediyoruz.
15
Bu kitabln hazlrlaru§ma yardimci olan ve Manas heyecaruru ya§ayan Dr. Giilden Sagol'a, Sel~uk
KIrba~'a ve Teoman Naskali'ye, yaZlm ve sayta diizenlemesine yardimci alan israfil Dagh'ya ve Yiitel
Dagll'ya, kitabm baslmlru yapan Kamer Matbaasma ve Haluk Sagkaya'ya te§ekkiir ederim. Bu
~h§maYI basmaya talip alan ve boylece ilk yaymml Manas destaru ile yapan TURKSOY'a, ozellikle
de TlJRKSOY Genel Miidiirii Azerbaycan Kiiltiir Bakaru Polad Biilbiiloglu'na, Genel Miidiir Yardimcisl
Ziya Yllmazer'e ve Muzaffer KIh~'a deril~ §iikranlanml arz ederim.
~
a
.,
)
Emine Giirsoy -Naskali istanbul1994 .
l,
e
.Z
Ie
'a
.k
1,
if
:a
Ie
le
~k
ci
:si
an
ifl
tin
co
lze
T.
uk
las
lan
or.
,42
glZ
Lur.
iur;

I
j
,
Yedi-tor'iin bafimda
dogmu~ idi BoyonHan,
Boyon Han'm oglu
gayretli dogan Kara Han,
Kara Han'm oglu
gayretli dogan Caklp Han,
<::unkar-uya'mn iistiinde,
Alman'mn agzmda,
otururdu Caklp Han.
Aydar Han'm klZl <::lyn~l'Yl
alml~ idi Caklp Han.
"<::lyn~l'Yl alall
bell bir ~ocuk opmedim,
<::lyn~l ~ozdiigii sa~ml
taramadl,
Allah'a tovbe deyip hi~ i~ime
bakmadl !
Belini slkl bogmadl,
<::lyn~l bana ogul dogurmadl.
<::lyn~1'Yl alall,
yazl kl~l oldu tam on dort Yll,
evliya mezanna gitmedi,
elmallkta yuvarlanmadl,
kapllcalarda gece yatmadl!
Ey Hiida Taala bana yar olsun!
<::lyn~l'mn karnmda
bir oglan viicut bulsun!
Bir belini slkabilsem!
<::lyn~l'ya bir erkek
<;:ocuk dogurtabilsem!
0 da stislii <;:izmeli, mavi kalo~lu
Noygut'u yercesine yok etse,
ku~ bafil eyerli, mavi ctibbeli
Hokand'l yercesine yok etse,
yaralt e~ekli, delik de~ik damll
Sartlan yercesine yok etse,
~tiriik bellemeli, kuru karglll
Kazak'l yercesine yok etse,
hep a<;:gozlii,
yiyecek isteyip doymayan
Klrglz'l yercesine yok etse!"
Beline bir okluk baglattl,
Caklp Han, kanSl <::lyrl<;:l'dan
~imdi bir oglan dogurttu.
1 )Kem-WPAYH 6alUblHAa Ceti-tordiin :i>a§mda
)KeTKUneH TYyraH BeHeH-KaH, cetkilen tuuj~an Boyon-kan,
BeHeH-KaHAblH 6anacbl Boyon-kandm balasl
KaHpaTryy ryyraH Kapa-KaH, kayrattuu tulJgan Kara-kan,
5 Kapa-KaHAblH 6anacbl Kara-kandm balasl
KaHparryy ryyraH )KaKblll-KaH, kayrattuu tuugan Caklp-kan,
qy~Kap-ySi ycTYHAe, yunkar-uya iistiindo,
AnMaTblHblH OOCblHAa Almatmm oDsmda
)KepAen )KaTKaH )KaKbln-KaH. cerdep catkan Caklp-kan.
10 KetIe AHAap-KaHAbIH KbICbl qbIHpbltIl>i Ke~e Aydar..kandm kISl ylyn~1
aJIraH 3KeH )KaKblll-KaH. algan eken Caklp-kan.
'OlDY qbIHpbltIblHbI anraHbl, 'O§u ylyn~:lm algam,
MeH )KblTTan 6ana enneAYM, men clttap bala oppodiim,
6y qbIHpbItIbI )KaHraH tIatIblH bu ylyn~l caygan ~a~ln
Tapa6aHT, tarab;lyt,
15 KYAaHra To06a Aen mnT" MeHU Kudayga tooba dep tipti meni
Kapa6aHT! karabayt!
BenuH 6eKeM 6yy6Mbl, Belin bekem buubadl,
6y qbIHpbItIbl 3pKeK 6ana Tyy6aAbl. bu ylyn~l erkek bala tuubadl.
By qbIHpbItIblHbI anraHbI, Bu ylyn~lrn algam,
)KaHbl-KbIlUbI OH TepT )l(bln caYl-kI§1 on tort cll
20 6y Ma3apnyy )l(epre CblAblp6aHT, bu mazarluu cerge sldlrbayt,
6y anManyy )Kepre 00Ha6aHT, bu almaluu (:erge oonabayt,
6y apalUaHAYY )Kepre TYHe6eHT! bu ara§andull cerge tiinoooyt!
3 KYAaH Taana )l(ap 60nco! E Kuday Ta.lla car bolso!
qblHpbItIblHblH KypcarblHa ylyn~lmn kJrsagma
25 3pKeK 6ana 6ap 60nco! erkek bala b,lT bolso!
By 6enuH 6eKeM 6YYAypcaM! Bu belin bekem buudursam!
By qbIHpbItIblAaH 3pKeK Bu ylyn~ldan erkek
6ana TYYAypcaM! bala tuudursam!
HoKTonyy e-rYK, KeK Keny'1 Noktoluu otuk, kok kopii~
HoHry-rry 6Y3yn )l(ereHAeH, Noyguttu buzup cegendey,
30 KYlU6alU 3P, KeK tIanaH ku§ba§ er, kiik ~apan
KOKOHAY 6Y3yn )l(ereHAeH, Kokondu buzup cegendey,
)l(OOp 3lUeK, TelUUK TaM COOT e§ek, tf§ik tam
CapTTbI 6Y3yn )KereHAeH, Sarttl buzup cegendey,
'1UP" TOKYM, KYY HaH3a ~iri tokum, l~uu nayza
3 5 Ka3aKTbl 6Y3yn )l(ereHAeH, KazaktI buzllp cegendey,
cyranarbIH KoHooroH, sugalagln koybogon,
cypan-utIun TOH60rOH surap-i~ip toybogon
KblprblCThI 6Y3yn )l(ereHAeH!' Klrglstl buzup cegendey!'
3MU 6enre CMaK 6YYAYPAY. Emi beIge sadak buudurdu.
40 )KaKblll-KaH qbIHpbl'1b1AaH KaTblHAaH Caklp-kan ylyn~lday katIndan
3M 3pKeK 6ana TYYAYPAY. em erkek bal a tuudurdu.
~
18 MANAS DESTANI
3MH 3pKeK 6aJIa KapaCa, Emi erkek bala karasa, Oglunun ytizUne baktl,
anaK 3TH 1IywTeAeii, apak eti ~ti~lodoy, beyaz eti pamuk gibi,
YCTYKaH-cery MHCTeAeii. ustukan-sogii mistedey. kemikleri baklr gibi.
45 AK 60c 6He coiiAYPAY, Ak bog hie soydurdu, Bir ak klsrak kestirdi,
)KaKLrn-KaH ryyraH GanaCblHaH Caklp-kan tllugan balasman Caklp Han, dogan oglunun adml
TepT naiiraM6ap KOJKOrO tort paygambar kocogo dort ulu peygambere
aThIH 'MaHac' KoiiAYPAY. aun 'Manas' koydurdu. "Manas" koydurdu.
TepT naiiraM6ap KblHaAbI, Tort paygambar klnadl, Dort peygamber onu kucakladl,
SO naiiraM6ap 6aJIaHbI CblHaAbl. paygambar balanl smadl. peygamberler ~ocugu smadl.
)KepKeHAeH KenreH JKe'm 3n1lH Cerkenden kelgen ceti el~i Yarkent'ten gelen yedi el~i
JKeHTerHH MblKTan JKen Ke1TJ1, centegin mll~tap cep ketti, yemegi oviip yiyip gitti,
'MaHac JKenMoryc 1IbIraT!' Aen KeTrn; 'Manas celrnogus ~Igat!' dep ketti; "Manas obur ~lkacak!" deyip gitti.
KblTaiiAaH KenreH KblPK 3n1lH Kltaydan kelgen kirk el~i <;in'den gelen kirk el~i
55 KaiiHaCblH MbIKTan JKen KeTrn, kaynasmmlktap cep ketti, yerneklerden bol yiyip gitti,
'MaHac KblTaiiAbl KblpaT!' 'Manas Kltaydl klrat!' "Manas <;inlileri klracak!"
Aen Ke1TJ1; dep ketti; deyip gitti.
HoroiiAoH KenreH OH 3n1lH Nogoydon k6lgen on el~i Nogay'dan gel en on el~i
onrypyn 3THH JKen KeTrn, olturup etin cep ketti, oturup eti yiyip gitti,
'MaHac OiiPOH 1IblraT!' Aen Ke1TJ1. 'Manas oyr(]n ~lgat!' dep ketti. "Manas korkun~ olacak!" deyip gitti
60 Ey 6au6H1Ie QbIUPbl1lbl Bu baybi~e C;lyn~l Bu baybi~e <;lyn~l
MaHaCTbI ChIp 6eWHKKe 6eneAY, Manasu sir l,e~ikke bolOdii, Manas.. alaca be~ige yatIrdl.
MaHaCTbI KbIAblp JKeneAY. Manastl Kldlr colOdii. Manas.. HIZIr korudu.
MaHac Ka6aK JKepAeH 6yrynAY. Manas kabal: cerden buguldu. Manas yar kenarmda kundaklandl.
KanbIp-MHHeH EycypMaH Kaplr-minell Busurman Kafir ile miisliiman
6 5 MaHaCTblH Ka6apbl MbIKTan yrYJIAY. Manastln kabarl mlktap uguldu. Manas..n methini duydu.
MaHac 3MH Kyyn8AY, Manas emi l:iiiiIOdii, Manas giilmeye ba~ladl,
MaHac 6ewHKTe JKaTbrn cyyneAY: Manas be~ikte catlp siiiilOdii: Manas be~ikte yatarken konu~tu:
'AK caKaJI aTeKe )KaKbrn-KaH, 'Ak sakal at.~ke CakIp-kan, "Ak sakal babam Caklp Han,
EycypMaH JKOnYH a1laMbIH, Busurman colun a~amm, miisliiman yolunu a~acaglm,
70 KanblPAbIH MaJIblH 1Ia1laMbIH! Kaplrdm malln ~~amm! kafirin malml sa~acaglm,
Kanblpra KeTeT KbIJIaMbIH, Kaplrga ket<:t kllamm, kafiri siirerek ~lkanp,
EycypMaH JKeTeT CaJIaMbIH!' Busurman c<:tet salamm!' miisliimana necat salacaglm!"
)KaKbln-KaH owy KenTH YKKaHAa, Caklp-kan o~u kepti ukkanda, CakIp Han bu sozti duyunca
aJIa 6aw JKopro aT ala ba~ corgo at alaca b~iI ~aklr rahvam
75 anbrn KenHn TOKYTTY; ailP kelip tokuttu; getirip eyer vurdurdu,
JKaKaCbI aJITbIH, JKe!,\H JKec cakasl altln, ceDi ces yakasl altln, yeni baklr,
aK KypeK8 ak ktiroko delikleri ku~ gozti kadar
Toproii K8C torgoy kos kti'r'tik ak zlrhml
anTbIHAbIH wepHH )KanTbIpraH, altlndm ~erill captlrgan, altlndan nakl~iI yaptudlgl
KYMYIlITYH wepHH TeKTypreH ktimti~ttin ~f:rin tokttirgon gtimti~ten nakl~lar dokttirdtigti
80 6aAaHbI KHHreH cO!,\, badam kiigen son, zuhml giyince
6y )KaKbrn-KaH 1IbIKbIPAbI: bu Caklp-kan 'r'lklrdl: Caklp Han ~oyle bagudl:
'EaiiAbIH yyny EaKaii-KaH, 'Baydm uulu Bakay-kan, "Bay'm oglu Bakay Han!
6epH Ken1lH KallIbIMa! heri kel'r'i ka~lma! Beri gel ~oyle kar~lma,
Ken aUTaMblH 6allIblMa. Kep aytamrn ba~lma. sana diyecegim var.
85 MeHHH MaHac KynYHYM Menin Man:1S kulunum Benim er Manas oglum
"ATTaHaMbIH, )KOpTOM!" AeuT, "Attanamm, cortom!" deyt, "Ata binecegim!" dedi,
"AnbIcKa canap 6apaM!" AeiiT. "Ailska sapar baram!" deyt. "Uzak sefere gidecegim!" dedi,
"MeAHHeHH CblAblpbrn, "Medineni s.ldmp, "Medine'den slymp,
1IO!,\ EYKapAbI KblAbIpbln 'r'°n Bukardl ktdmp ulu Buhara'dan dolamp
90 J1T-Ke1lYYAeH Ke1leM", AeiiT, it-k~titiden k~em", deyt, it-k~titi'den g~ecegim!" dedi,
"EellI- TepeKTeH eT8M", Aei:iT, "Be~- Terektc~n otom", deyt, "Be~-terek'ten de a~rak
"EeJKHHAerH Ko!'\yp-6au "Becindegi ~~onur-bay Beycin'deki Konur-bay'a
oapbln YPYIlI CaJIaM", Aei:iT, banp uru~ salam"; deyt, vanp vuru~acaglm!" dedi,
MANAS'I~ DOGU~U 19
II
'i 'I
:itti.
"Ak tenge dolu kasaslm
ars;acaglm!" dedi,
"Kalmuk'un malml
dagrtcaglm!" dedi,
"Uzun-bulak'l ~acaglm!" dedi,
"Kebes-bulak'a inecegim!" dedi,
"-5emey ile KIZll-car'm
ortasmdaki Kli-k~iiii g~idini
yiizerek g~ecegim" dedi,
"Be§-terek'ten dolamp" dedi,
"Kum-bulun'a varacaglm!" dedi,
"Almau'Yl a§acaglm!" dedi.
"Bana kaplYl kaparlarsa
egilip g~ecegim!" dedi,
"Kopoluu'yu ge~ecegim!" dedi,
"Tor-ayglr'I ~acaglm!" dedi,
"SarI-kaykan'I basacaglm!" dedi,
"Temirlik'i a§acaglm!" dedi,
"Medine ~oliinden g~erek
geni§ iIi'den vurarak
<;on-Buura suyunun boyunca
alu giin hen yatacaglm," dedi,
"atlarI dinlendirip" dedi,
"geni§ iIi'yi gemi ile
g~eyim!" dedi,
"Geni§ Kulca'Yl dolamp
g~ecegim!" dedi,
"Koco §ehrini basacaglm!" dedi,
"Korgu§'tan dolanacaglm!" dedi.
-5u Manas ~ocuguma
kazan aslp ate§ yaklp
yamna yolda§ 01, sen Bakay,
gormedigini gosterip, Bakay.
arkasmdan beraber yUrii, Bakay.
bilmedigini ogretip, Bakay,
beraber yiiriiyiip "haydi,
yiirii" de, Bakay.
Adem atamn, Havva anamn
dogdugu yeri bildir ana.
Sag yamna Oysul-ata'YI
boga et, Bakay,
sol ba§ml Hlzlr
kf:!llasm, Bakay,
Bahaeddin b~mda olsun, Bakay,
HIZlr yamnda olsun, Bakay.
-5u Manas oglum, Bakay,
sivrilip adam olunca, Bakay,
yelesinden tutup
ata binince, Bakay,
biiyiiyiip adam olunca, Bakay,
~enesinde sakal ~lkInca, Bakay,
ana binecek at bul, Bakay,
ona giyecek elbise but, Bakay.
"aK re~re 6YilAY
aqaM", AeHT,
9 5 "KanMaKTbIH ManbIH
qaqaM!" AeHT.
"U3YH-6ynaK awaM", AeuT,
"Ke6ec-6ynaK TyweM", AeHT,
"IIIeMeH-MuHeH KbI3bIn- )l(ap
oprocYHAa KbIp-Keqyy
100 OWOHAOH KeqUn araM!" AeHT.
"Eew-TepeKTeH eTeM", AeHT,
"KYM-6yny~y 6acaM", AeuT,
"AnMaTbIHbI awaM!" AeHT.
"3WUKTU MeHeH TYpreHAe,
1 05 3~KeHun ~n qbIraM", AeHT,
"KononYYHY KeqeM", AeHT,
"Top-aHrbIPAbI awaM", AeuT,
"CapbI-KaHKaH 6acaM", AeHT,
"TeMuPAUKTH awaM", AeHT,
110 "MeAuHe-qenAY CbIAbIpbIn,
owy Ke~ lineHu KbIAbIpbIn,
qo~-EyypaHbIH 60lOHAa
anTbI KYHY )l(aTaM", AeuT.
"AT ceprHTun eTeM AeHT!" AeHT.
115 "KeH lineHH KeMe-MHHeH
KeqeM", AeuT,
"KeH Kyn)l(aHbI rerepeHe
eTeM", AeuT,
"KO)l(OHYH wepUH 6acaM", AeuT,
"KoprywTaH Tyypa eTeM!" AeHT.
Owy MaHac 6anaMa
120 Ka3aH aCbIn, OT qarbIn,
)l(aHbIHa )l(OnAOW 60nco~qy, DaKaH!'
Kep6ereHYH KepceTYn, EaKaH!
KeTYHeH 6Hpre )Kypce~qy, DaKaH!
6Hn6ereHHH 6unrHcHn, EaKaH!
125 6Hpre )l(OpTyn
)Kypce~qy! DaKaH!
A,!\aM aTa, 0060 3He,
TyyraH )l(epHH 6unqu 3Ae~.
O~ )l(arbIHa OHcyn-aTa
6YKa3TKeH, DaKaH!
con )l(arbIHa KO)l(O KbIAbIp
AYKa 3TKeH! DaKaH!
130 Eaa6eAHH 6awbIHAa, EaKaH!
KO)KO KblAblp KaWblHAa, DaKaH!
Orny MaHac 6anaMAblH, DaKaH!
Ap6aubin aAaM 60nroHAo, DaKaH!
aT )l(anblHAbl TapTbln
MHHreHAe, EaKaH!
135 3p6eHHn aAaM 60nroHAo, DaKaH!
emHe caKan qblKKaHAa, DaKaH!
MHHepHHe aT Tanqbl, EaKaH!
KHuepUHe TOH Tanqbl! DaKaH!
"ak tefige buldu
a~am", deyt,
"KalmaktIn maIm
~a~am!" deyt.
"Uzun-bulak a§am", deyt,
"Kebes-bulak tti§om", deyt,
"-5emey-minen Ktzll-car
ortosunda l<1r-k6¥iiii
o§ondonk,~ip agam!" deyt.
"Be§-Terelcten otom", deyt,
"Kum-bulufidu basam", deyt,
"AlmatIm a§am!" deyt.
"E§ikti menen ttirgondo,
efikeyip ottip ~lgam", deyt,
"Kopoluunu k6¥em", deyt,
"Tor-aYglrdl a§am", deyt,
"SarI-Kayl:an basam", deyt,
"Temirdiklj a§am", deyt,
"Mooine-~,jldii sldmp,
o§u kefi tIt:ni kldmp,
<;on-Buurarnn boyunda
altl kiinii catam", deyt.
"at sergi tip otom deyt!" deyt.
"Ken ileni keme-minen
k6¥,~m", deyt,
"ken Kulc~:m tegerene
otom", deyt,
"Koconun §erin bas am", deyt,
"Korgu§tall tuura otom!" deyt.
O§u Manru; balama
kazan aslp, ot ~aglp,
camna coldo§ bolsofi~u, Bakay!
korbogoniin korsottip, Bakay!
kottinon birge ciirson~ii, Bakay!
bilbegenin bilgisip, Bakay!
birge cortup
ciinofi~ii! Bakay!
Adam ata, Oobo ene,
tuugan cerin bil~i ooen.
On cagma Oysul-ata buka
etken, Bakay!
sol cagma Koco Kldlr
duka etken! Bakay!
Baabedin ba§mda, Bakay!
Koco Kldl!' ka§mda, Bakay!
O§U Mana~: balamdm, Bakay!
ArbaYlp adam bolgondo, Bakay!
at calmdl tilrtlp
mingende, Bakay!
erbeyip adam bolgondo, Bakay!
egine sakal ~Ikkanda, Bakay!
minerine al: tap~l, Bakay!
kiyerine to'1 tap<;:l! Bakay!
20 MANAS DJSST ANI
X'
f "
,0 ;
"
AT 6amblH~aij
Kypa~bl, EaKai1!
140 Koi16ambl~ali
KbITen111- EaKai1!
KblSlMaT XOJIYH Typymyn, EaKaij!
XblJIKbI HqHH~e 60c 60JIqy, EaKau!
MaHac-MHHeH KblSlMaTTbIK
~oc OOJIqy! EaKali!'
Eai1AblH 6aJIacbI 6y EaKaij ai1TaT:
14 5 .MaKbIJI 60JIOT, xen 60JIOT, )KaKbm!
aTTaHaJIbI, xoproJIY, )KaKbm!
EycYPMaH XOJIYH aqaJIbI, )KaKbm!
EexH~HH XOJIYH 6aCaJIbI, )KaKbm!
Ky~aij 6epce qa6aJIbI, )KaKbm!'
15 0 EOTO~OU Ke3YH xaliHaTKaH,
maKap~aij HqHH Kai1HaTKaH,
)KaKbln yYJIY xam MaHac,
XaH,rbIC OH,rOH 3P MaHac
OH xamblHAa OK aTKaH,
155 OH TepTyHe qblKKa~a
op~o qaHKau Kau 60JIrOH,
aJITbIMblm aijrblp, xyc KYHaH
ai1Aan xe~" KoKaH~aH,
ceKceH 6aijTaJ1, MbI~ KbIMKan
160 xeTKHCHn aJI~bI EYKap~aH.
KamKap~arbI KblTau~bl
TypnaH ai1Aan qblrap~bl:
TypnaH~arbl Kbrraij~bl
AKCbI au~an Tymyp~y.
At ba§mday
kumruu, Bakay!
koy b~mday
kItepti-Bakay!
Klyamat collin turu§up, Bakay!
Cllkl iyinde bJS bolyu, Bakay!
Manas-minenklyamattlk
dos bQlyu! Bakay!'
Baydm balasl bu Bakay aytat:
'Makll bolot, copbolot, Caklp!
attanall, cortolu, Caklp!
Busunnancolun ayall, Caklp!
Becindin colt In basalt, Caklp!
Kuday berse ~;aball, Caktp!'
Botodoy kozijn caynatkan,
§akarday iyin kaynatkan,
Caklp uulu c~1§ Manas,
cangls oDgon er Manas
on ca§mda ok atkan,
on tortiino ylkkanda
ordo yaykan kan bolgon,
aluml§ ayglr, ciis kunan
aydap cedi Kokandan,
seksen bay tal, miD kImkap
cetkisip aldl Bukardan.
Ka§kardagl Kttaydl
Turpan aydap'rlgardl:
Turpandagl Kltaydl
Aksl aydap tii~:iirdii.
Atlanmn saYIsmca
Kur'an'm VaT, Bakay,
koyunlanmn saYIsmca kitaplann
VaT, Bakay,
klyamet yolunu ogret ona, Bakay,
siiriiniin i~inde ona kIf-at 01, Bakay,
kIyamete dek Manas'a
dost 01, Bakay!"
Bay'm oglu Bakay dedi ki:
"Kabul, ba~ iistiine, Caklp!"
"Ata binip uzakla~allm, Caklp,
miislUman Jolunu a~allm, Caklp,
Beycin yolunu tutallm, Caklp,
Allah kIsmet ederse yeneriz, Caklp!"
Deve yavrusu gibi gozleri ~akarak,
i~erisicaYlr caYlr yanarak,
Caklp'ln oglu gen~ Manas,
gen~ kahraman er Manas
on ya§mda ok atan,
on dordiine girince
~ehirler aIr fist edip ban olan
altml~ aygIr, yiiz ray
getirdi Hokand'dan,
seksen gen~ kIsrak, bin top ipekli
getirdi 0 Buhara'dan.
Ka§gar'daki <;inliyi
~Ikardl siirdii Turfan'a,
Turfan'daki <;inliyi
Aksu'ya dogru piiskiirttii.

1][
ALMAMBET'iN MUSLUMAN OIIUP KOKC;O'YU TERK ETMESi
VE lVIANAS' A KA TILMASI
'
"r'
J
,
J'~
~"
I
~
~t,' I
"
~"t
,
;IifIc
;
;
f\
', I
~
1 )Kep )Kep 6onroHAo,
cry cry 6onroH~o,
anTbl aTaHblH yyny Kanblp 6ap 3KeH,
yq anHblH yyny
EycYPMaH 6ap 3KeH.
5 TepT apbImTYY OUPOTTYHKbm
)KaKanyy OUPOTTOHanTblH
aiiAap, qOK 6en6ey
Kapa-KaHAbIH 6anacbl,
Ka6bmaH TYyraH AJIMaM6eT,
1 0 Ton oonuSi )KUUnbm,
Ton 0O3blHaH 6YTynTY,
6ap oonuSi )KUUnbm,
6aTacblHaH 6YTynTY,
Apqanyy MaJap aJpe-r
15 AnJ\acblHaH 6YTynTy!
'AJIMaM6eT TYYAY!' AereMe,
ana TOO KOpKKOHAOH 6ac 6onAY,
arblH-CYY KOpKKOHAOH cau 6onAY,
yq aTaHblH yyny EycypMaH
20 CYYHYH 6amblH KeCTen KamTbl,
Kapa Horou )KaMrblpqbl,
Capbl Horou 3p MaHac,
aprbl aTaCbl KaM6ap-KaH,
6eprn aTaCbl AiiAap-KaH,
25 aUnal{rblC TyyraH 3p KeKqe.
'Yq EycYPMaH OpTOCYHa TYPyn
3n KbmaMbIH!' AeAU.
KeKqe 6y cec auTKaHAa,
Ka6ap KenAU KeKqe:
3 0 'Kapa Horou )KaMrblpqbl
KYPMeHTy-IlIaTYY canAbI!' AeHT.
'amy )KepAeH KeqynTY,
Mne 6arblHa TymynTY.
)KaKbmTblH yyny )Kam MaHac,
35 epKeqy 6UUK ep Kyna,
eKTeM TyyraH AK-Kyna,
TaUKU )KanAYY Tan 3TTYY AK-Kyna,
cry aSlrblH KeCTen KewTY!'
KeKqe Typyn auTTbl:
40 'Ol{ TYYPAyrYM MaHac-KaH,
Cer cer bolj~ondo,
suu suu bolgondo,
altl atanm uulu Kaplr bar ekeD,
ii~ atanm uiliu
Busllnnan bar ekeD.
Tort arI§tuIJ Oyrottunkll
cakaluu Oyrottonaltln
aydar, ~ok belbeii
Kara-kand1l1 balasl,
kabllan tuugan Almambet,
top ooliya I;iyllp,
top oozman biitiiptii,
bar ooliya (:iyllp,
batasman biitiiptii,
Ar~aluu Mazar azret
Aldasman biitiiptii!
'Almambet tuudu!' degende,
ala too kor~:kondon bas boldu,
agm-suu korkkondon say boldu,
ii~ atamn ulliu Busurman
suunun ba§1D kostop ka§tl,
Kara Nogo:r Camglr~l,
San Nogoy Er Manas,
argl atasl Kambar-kan,
bergi atasl i\.ydar-kan,
aylangls tuugan Er Kok~o.
'O~ Busumlan ortosuna turup
el kllamm!' dedi.
Kok~o bu sos aytkanda,
kabar keldi Kok~o:
'Kara Nogoy Camglr~1
Kiirmontii-:>atuu saldl!' deyt.
'O§u cerden ko~iiptii,
ile bagma tii§iiptii.
Caklptln uulu ca§ Manas,
orko~ii biyl. or kula,
oktom tuugan Ak-kula,
tayki caldulJ tap ettuu Ak-kula,
suu ayagm kostop ko§tii!'
Kok~o turup ayttl:
'On tuurduj~um Manas-kan,
Y erler, yer oldugunda,
sular, su oldugunda,
altl babamn ogullan kafir irni§,
ii~ babamn ogullarl
rniisliirnan irni§.
Dort tara~an Oyrot'un,
ince yakall Oyrot'un,
alttn orgiilii, sa~akll ku§akll
Kara Han'm oglu,
kaplan dogan Alrnambet,
tiirn evliyamn toplamp,
hep bir aglzdan okurnaslyla,
biitiin evliyalarm toplamp,
Fatiha duaslyla,
Arc;aluu Mazar Hazret'in
Allah'mdan olrnu§tu.
Alrnambet diinyaya geldiginde
Ala-dag korkudan egildi,
akan su korkudan kurudu.
U~ babamn rniisliirnan ogullan
suyun ba§mdan go~iip kac;tl,
Kara Nogay CarnglrC;l,
San Nogay Er Manas,
arka atasl Karnbar Han,
kendi babasl Aydar Han,
donek dogan Er Kokc;o.
"UC; rniisliirnan arasmda
il kurallrn biz!" dedi.
Kok~o, bu sozii soyleyince
Kok~o'ye bir haber geldi:
"Kara Nogay Carnglr~1
Kiirmontii--5atuu'yu ge~ti," diye,
"-5irndi bu yerden goC;iip gitti.
ili vadisine dogru indi.
Caklp'ln oglu gen~ Manas,
horgiicii biiyiik, yiiksek at,
iistiin dogan Ak-kula ile
yatlk yeleli, tam etli Ak-kula ile
su ayagmdan ge~ti geliyor."
Kok~o kalkarak dedi ki:
"Sagmda durdugurn Manas Han
-~
22 MANASDESTANI
(
con TYYPAyryM )KaMrblpqbl:
aTblMHblH 6aIllbIH 6yp'an6aHMbIH,
3M OIllY )[(epAe TYP'an6aHMbIH!'
Ta~ arapbm aTKaH )[(OK,
4 5 KYH KbI3apbm qbIKKaH )[(OK,
3nH-MHHeH )[(ypTYH )[(HHAbI:
'Tapc 3TKeH-MHHeH 6Hp aTKaH,
TapCbInAaTbm Ken )[(YPCYH!
Kypc 3TKeH-MHHeH 6Hp aTKaH,
50 KypcynAeTyn 3n KeIllcYH!
KbI3bIn qOKTYY OHPOTTYH
3n qeTHHe 6apanbI!
THnAH KapMan ananbI,
THnAeH THnHH cypaHnbI!'
55 KeKqe 6y cec aHTKaHAa,
Kapa-Teoon EynaHAbI MHHAH,
Ken aHnaHa KYIll CaflAbI,
)[(apraK TaMaH Kac anAbI,
KeK ana MOHH COH' aflAbl.
60 KbI3bIKKaHbIHaH KbI3bIKTbl,
bIcbIK-KenAYH )[(emHe KHpHn 6apAbI.
Ap )[(arbIHAa aAbIpAa,
Ka6brnaH TYyraH AnMaM6eT,
KanAaHraij Kapa 6epYK 6aIllbIHAa,
6 5 qbIrbm KenAH aflAbIHaH.
KeKqe aHbI Kepyn KOPKTY.
AnMaM6eT KepAY KeKqeHY:
'AnTaH' AnTaH' Aen aHTTbl,
')Ka6bl? )Ka6bI?' Aen aHTTbl,
70 'MeHAY! MeHAY!' Aen aHTTbl.
'KanaKaH KaIllKa?' Aen aHTTbl.
'EHqHK conooH?' Aen aHTTbl.
KeKqe Typyn MblHbl aHTTbl:
'" AnTaH?" Ke6HH 6Hn6eHMHH,
75 ")Ka6bl?" Ke6H~ 6Hn6eHMHH,
"KanaKaH?" KeoH~ oHnoeHMHH'.
KaobInaH TYyraH AnaMoeT
bIcbIK-KenAYH oaIllblHaH
aHnaHbm canbIn 6apaAbl.
80 'ATbI~bIH oaIllblH oypa-TYP, KeKqe,
KaK aCTblMa TYpa-TYP, KeKQe!'
KaobrnaH TyyraH AnMaM6eT
KeKqe )[(aKKa OapaAbl.
'AnTaH? AnTaH?' Aen aHTTbl,
85 ')Kaobl? )Ka6bl?' Aen aHTTbI,
'KanaKaH KaIllKa?' Aen aHTTbl,
'EHQHK conOOH?' Aen aHTTbl.
KeKQe Typyn MblHbl aHTaT:
'Ey Ke6HMH oHn6eHMHH!'
9 0 AHAa aHTTbI~ AnMaMoeT:
'" AnTaH? AnTaH?" AereHHM
"AMaHcbl~obl?" AereHHM,
")Ka6bl? )Kaobl?" AereHHM
")KaKIllbIcbl~Obl?" AereHHM,
sol tuurdugum Camglr~l:
atlmmn ba§m bur'albaymm,
em o§u cerde tor' albaymm!'
Tan agarlp at~an cok,
kiln klzanp ~ik:kan cok,
eli-minen curtun ciydl:
'Tars etken-minen bir atkan,
tilrslldatip kol ctirstin!
Ktirs etken-minen bir atkan,
ktirsilldottip el ko§siin!
KIzll ~oktuu Oyrottun
el ~etine barall!
Tildi kannap ~Ilall,
tilden tilin sur;lylI!'
Kok~o bu sos :lytkanda,
kara-tobOl Bulmdl mindi,
kol aylana ku§ saldl,
cargak tilman }:as aldl,
kok ala moyn ,on' aldl.
Klzlkkamnan IQZlktI,
ISlk-koldtin ceJ~ine kirip bardl.
Ar cagmda adlfda,
kabllan tuugan Almambet,
kaldaygan kara bOriik ba§mda,
~Iglp keldi aIdman.
Kok~o am korijp korktu.
Almambet komti Kok~onti:
, Altay Altay' clep ayttI,
'Cabl? Cabl?' dep ayttI,
'Mondti! Mondti!' dep aytti.
'Kalakay ka§ka?' dep aytti.
'Bi~ik soloon?' dep aytti.
Kok~o turup mlm ayttl:
"'Altay?" kebin bilbeymin,
"Cabl?" kebiii bilbeymin,
"Kalakay?" kelliii bilbeymin'.
Kabllan tuugan Alambet
Islk-koldtin b~man
aylamp sallp b'lradl.
, AtInln ba§m bura-tur, Kok~o,
kak astima tufa-tor, Kok~o!'
Kabllan tuugan Almambet
Kok~o cakka baradl.
'Altay? Altay?' dep ayttI,
'Cabl? Cabl?' dep ayttI,
'Kalakay ka§ka?' dep ayttJ,
'Bi~ik soloon?' dep aytti.
Kok~o turup mIni aytat:
'Bu kebiiidi billreymin!'
Anda ayttln Almambet:
"'Altay? Altay?" degenim ,. Amanslnbl?" degenim,
"'Cabl? Cabl?" degenim
"'Cak§lsliibl?" degenim,
solunda durdugurn Carnglr~l,
atlrnm ba§mI ~evirernern
hen bu Jerde durarnarn!"
Tan yeri agarrnadan
giine§ kIzanp ~Ikrnadan
kavrnini bir araya topladl:
"AtllrnI§ ok gibi vmlayarak
ordu kiikresin yiiriisiin!
Giirz atar gibi vmlayarak,
halk giirleyip yiiriisiin!
Kor gibi yanan Oyrot'un
hududuna varalIrn,
dilden bir lafkapalIrn,
sozden soz ~IkaralIrn!"
Kok~o bunlan deyip
kara yaglz atl Bulan'a hindi,
golde ku§ kovaladl,
yiizge~ ayaklI kaz kovaladl,
rnavi alaca boyunlu ordek kovaladl.
Klzgm kan ile nihayet
IsIk-koI'iin kenarma vardl.
Arkadaki daglardan,
kaplan dogan Alrnarnbet
ba§mda kara kalpakla
~IkIp geldi atI ile.
Kok~o onu goriince korktu.
Alrnambet Kok~o'yii goriince:
"Altay, Altay!" diye baglrdl.
"YabI, Yabl!" diye baglrdl.
"Mondii, Mondii!" diye bagudl.
"Kalakay ka§ka!" diye bagudl.
"Bi~ik solon!" diye bagudl.
Kok~o §unu dedi:
"Altay nedir bilrniyorurn,
yabl nedir bilrniyorurn,
kalakay nedir bilrniyorum."
Kaplan dogan Alrnambet
Islk-koI'iin ba§lnda
atl ile ko§maga ba§ladl.
"Atlmn ba§lnl dondiir, Kok~o,
gel oniimde dur, Kok~o."
Kaplan dogan Almambet
Kok~o'niin yamnda atla dola§tl.
"Altay, altay!" diye bagudl.
"Yabl, yabI!" diye, baglrdl.
"Kalakay ka§ka!" diye bagudl.
"Bi~ik solon!" diye baglrdl.
Kok~o §unu dedi:
"Bu soz ne demek, anlarnadlm."
Alrnambet de dedi ki:
""Altay, altay'" deyince
"Halin naslldu?" demi§tim.
"Yabl, yabl!" deyince
"Keyfin naslldu?" demi~tim.
ALMAMBET'iN M1JSLUMAN OI.UP KOK<;O'YU TERK ETMESt 23
;1:
."
;
.II
c,
~
95 "KanaKaH KaIIIKa?" AereHHM
"KaHbl~ 6ap6bl..?" AereHHM,
"EHqHK COJIOOH?" AereHHM
"Tepe~ 6ap6bl?" AereHHM!
Ey AYYHeAeH eTKeHAe,
1 00 a AYYHere XeTKeHAe,
6HCKe xoJI6ap6'3KeH?'
KeKqe Typyn MblHbl aHTaT:
'MOHJIOO~bl oiiAypca~,
caKanbl~bl KoiiAypca~,
105 KeKYJIY~Y KblpKTblpca~,
6aCbll\HaH TO30ro(?)-
THl\ce anAblpca~,
a XYMa-MHHeH 6y XYMa
apaCblHAa XeTH KYH,
e3Y-MHHeH cernc KYH,
11 0 6eHIIIKe KHpeT AeAHJIe.
AJ1Aa Taana a3peT
aiiA'acMaHHaH XblJIAblpraH,
KYHA' aCMaHHaH XblJIAblpraH,
bl3blrblH xepre THHrnCKeH!'
11 5 AHAa aHTTbl~ AnMaM6eT:
'MeH MOHJIOOMAbl oHAypcaM,
CaKanbPMAbl KoHAypcaM,
aHqblrbl anTblH TYY KeJIeT,
anTbl caH Kapa KOJI KeJIeT!
120 AYKepTy~ 6apAbip xaHbI~a,
YCTYpa~ 6apAbip aJIAblMa,
KHTe6H~ 6apAbip KoHHYMa,
KypaHbl~ 6apAbip MoHHYMa,
KeTep KypaHbl~ KepeHH,
125 xaH KHTe6H~ OKYHH!'
KeKqe KOJIAY qbIKbIPAH,
KeKqe aK qaTblp THKTH AeHT,
6apqa-MHHeH MaKManAbl
aCTblHa Kanbl~ TYIIIYPAY,
13 0 ca~oop aTKa KOHAY,
aK-KYHpYK 4aiiAaH canAbl,
KaHMaKTaH anbln canAbl,
KaHTTaH anbln KOIIITY,
anMaCblHaH anAbl,
135 IIIeKepHHeH KYHAY,
MapT-YYJIan qaHAbl KaHHaTTbl,
3HAH AnMaM6eTKe cYHAY.
AnMaM6e1; 4aHAbi aJI6aAbI:
'MeHH~ MOHJIOOM OH'3JIeK,
140 caKanblM MeHH~ KOH'3JIeKKeTep
KypaH KepewH,
)Kaw KHTe6H~ OKYWH!
TaHblcaManbln HqeWH!
TaHbl6acaM KaHTbin H4eWH?
145 KeKqe TYPyn MblHa aWTTbl:
'Kapa-KaHHbl~ 6anacbl
Ka6blJIaH TyyraH AJIMaM6eT,
"Kalakay ka~ka?" degenim
"Kanlfi barbl?" degenim,
"Bi~ik soloc,n?" degenim
"Tomfi barbl?" degenim!
Bu dililnOdon otkondo,
a dililnogo o~tkende,
biske coI baJ°b'eken?'
Kok~o. turup mlm aytat:
'Moyloofidloydursafi,
sakallfidl koydursafi,
kokillilfidil }:IrktIrsafi,
baslfinan tO20g0(?)-
tifise aldlrsafi,
a cuma-mil1J~n ;bu cuma
arasmda cetikiln,
ozil-minen ~egis kiln,
bey§ke kiret dedile;
AIda Taala azret,
ayd' asmanl1an clldlrgan,
kilnd' asmarman clldlrgan,
lZlgm cerge tiygisken!'
Anda ayttIfi Almambet:
'Men moylcomdl oydursam,
sakallmdl koydursam,
aY~lgl altIn tuu kelet,
altI san kara kol kelet!
Dilkortilfi bardlr camfida,
usturafi bardlraldlfida,
kitebifi bardlr koynufida,
Kuramfi barljlr moynufida,
k6t6r Kuranlfi koroyn,
cay kitebifi i)kuyn!'
Kok~o koldu ~Iklrdi.
Kok~o ak ~atlr tikti deyt,
bar~a-minen makmaldl
astIna kallfi tU§ilrdil,
safioor otko koydu,
ak-kuyruk ~aydan saldl,
kaymaktar: allp saldl,
kanttan allp ko~tu,
almasman aldl,
~ekerinen kllydu,
mart-uulap \;aydl kaynattI,
endi Almambetke sundu.
Almambet ~aydl albadl:
'Menifi moyloom oy'elek,
sakallm menifi koy'elekkotorKuran
kor6yn,
cay kitebifi okuyn!
Tamsam allp i~eyn!
Tambasam kantlp i~eyn?
Kok~o turup mma ayttl:
'Kara-kanmli1 balasl
kabllan tuu!:an A1mambet,
"Kalakay k~ka!" deyince
"Hamn var ml?" demi§tim".
"Bi~ik solon!" deyince
"Efendin var ml?" demi§tim.
Bu diinyadan g~iip de
obiir diinyaya gitmek i~in
bize b~ka yol var mldlr?"
Kok~o §unu dedi:
"BlYlglnI kesersen
sakal sallverirsen,
sa~lanm klrptmrsan,
b~mdan kalpak
dugmesini ~lkanrsan,
bir cumadan obur cumaya
eder hepsi yedi gun,
cuma ile sekiz giin,
sonra cennete gidilir.
Allahu Taala Hazretleri
gokyiiziinde aYI parlatlr,
gokyiizii de giine§i parlatlr,
l§lkla yeri lsltlr."
Sonra dedin ki Almambe-t:
"Ben blYlglml kestirsem,
sakallml uzatsam,
nakI§lan altm hilalli sancak gelir,
altl kol ordu gelir,
makasm vardlr yamnda,
usturan vardlr yanmda,
kitabm vardlr koynunda,
Kur'an'm vardlr boynunda,
getir Kur'am goreyim,
a~ kitabl okuyaYlm!"
Kok~o ordusunu topladl,
ak~admm kurdurdu,
ipekten, kadifeden
kalm yaygllar yaptlrdl,
ate§e semaver koydu.
ak kuyruk ~aydan koydu,
usttine kaymak doldurdu,
sonra da §ekerden koydu,
i~ine elma da koydu,
§ekerli kaymaktan koydu,
boylece ~;aYI kaynattl,
sonra Almambet'e sundu.
Almambet ~aYI almadl:
"Benim blYlglm kesik degil,
sakallm dersen hi" de yak.
Ver Kur'an'lm goreyim,
a" kitabml okuyaYlm,
anlarsam 0 vakit i"erim,
anlamazsam nasll i"erim?"
Er Kok"o kalklp dedi ki:
"Kara Hanln oglu
kaplan dogan Almambet,
24 MANAS DESTANI
j~fl'
!
!
1!
moyloofi terefi oyufiar,
sakaldanfi koyufiar,: i
kokilldoriifi klrkIfiar,
b~lfidan tOi:OgO (?)-tIfise ahfiar!
Kitebimni okusun,
Kurammm tamsm!'
Kabtlan tuu,g~wAlmambet
moyloom terefi oydu deyt,
sakalann koydu deyt,
kokilldoriinklrktI deyt,
acaYlm kattJ~tI deyt,
astIna koydjkoydu deyt,
kotortp6YIKuran tamdl,
caydlrbay;kitep okudu!
Kara~kandm balasl
kabtlan1uugan Almambet
'Men,Busunrnan bolom!' deyt.
Almambetkc~ ~ ylm koydu,
Almambet y;!ydl albadl:
'Kokiirokko can ko§om,
komokoygo til ko§om,
ay carlgl bo:; bolom,
oziifi-rninen dos bolomanan
kiyn iy'~min!'
Kokyo turup ayttI deyt:
'Kelgen bir ;!yak meniki,
ketken bir ayak seniki!'
Ay cangl bos boldu,
Aydar-kan ulllu Er Kokyo
kuyak~lp dos boldu.
Endi Almambet yay i§ti.
Almambet y:!ydl iyken son,
turup Kokyo ayttI deyt:
'Kokiirokto <:amm bir', dedi
'komokoygo tilim bir!' dedi
'endi men elilme barayn,
menifi curturna barayn,
elim men aytIp koroyn,
curtum men aytIp koroyn!
Elim tilim aJbasa,
ak tefige bulum yayayn,
klZtl yoktuu Oyrottun
kamn oltiiriiI' kayayn!
Elim tilim alsa', dedi
altI uulu Oyrotu
suu ayakka korkup kirip ketken
iiy ata uulu E,usurman
iyine kirip barall!
Maldl katka saldmp,
maldl alaldap alah!
Buldu katka saldmp,
buldu alalda{:, alall!
Busurman koomman otiip keteli!'
Almambet atka mindi,
MOHJIOO~ Tepe~ OIO~ap,
CaKaJIAapLI~ KOIO~ap,
15 0 KeKYJI~epy~ KblpKLI~ap,
OallILI~aH TO30ro (?)-TbI~ce aJIbI~ap!
KHreOHMHH OKYCYH,
KypaHbIMHbI TaHblcbIH!'
KaObIJIaH ryyraH AJIMaMOeT
155 MOHJIOOHbI Tepe~ OH~Y ~eHT,
caKaJIapLIH KOMY ~eHT,
KeKYJIAepYH KLIpKTbI ~eHT,
axaHbIM KaTTbI allTLI ~eHT,
aCTLIHa Kono KOMY ~eHT,
160 KeTepTnen KypaH TaHbI~bI,
xai1ALlpOai1 KHTen OKY1J.Y!
Kapa-Ka~LIH OaJIaCbI
KaOLIJIaH ryyraH AJIMaMOeT
'MeH EycypMaH OoJIOM!' ~enT.
165 AJIMaMoeTKe Tall qbIHLI KOi1~y,
AJIMaMoeT qan~LI aJIO~bI:
'KeKypeKKe xaH KOllOM,
KeMeKei1re THJI KOllOM,
an xapLIrbI DOC OOJIOM,
17 0 e3Y~-MHHeH ~OC OOJIOMaHaH
KHnH HqeMHH!'
KeKqe TyPyn anTTLI ~eHT:
'KeJIreH OHp aRK MeHHKH,
KeTKeH OHp aSlK ceHHKH!'
175 AH xapblrbI DOC OOJI~Y,
AH~ap-KaH YYJIY 3p KeKqe
KyqaKTallbm ~OC OOJI~Y.
3H~H AJIMaMoeT qaH HllTH.
AJIMaMOeT qaH~bI HqKeH COR,
180 Typyn KeKqe aHTTbI ~eHT:
'KeKypeKTe xaHbIM OHp', ~e~H
'KeMeKeHre THnHM OHp!' ~e~H
'3~H MeH 3JIHMe oapanH,
MeHH~ XypTyMa oapaHH,
185 3nHM MeH anTbm KepenH,
XypTYM MeR aHTbm KepenH!
3nHM THnHM aJIoaca,
aK Te~re oynYM qaqaHH,
KbI3bIn qOKTYY OnpoTTYH
190 KaHbIH enTYPyn KaqaHH!
3JIHM THJIHM aJIca', ~e~H
anTbI YY ny OHPOTY
cry aRKKa KopKyn KHpHn KeTKeH
yq aTa )!yny EycYPMaH
19 5 HqHHe KHpHn OapaJIbI!
MaJI~bI KaTKa CaJI~blpbm.
MaJIAbI aJIaJIAan aJIaJIbI!
EYJIAY KaTKa CaJI~blpbm,
oYJIAY aJIaJIAan aJIaJIbI!
200 EycypMaH KOOMbIHaH 8Tyn KeTenH!'
AJIMaMOeT aTKa MHH~H.
~
gel blYIgml kestiriver,
sakallm koyuver,
saylanm ktrpunver,
kalpagm siisiinii kaldmver,
0 zaman kitabt okuyabi}irsin,
Kur'an'lml anlayabi}irsin."
Kaplan dogan Almambet,
blYlgml kestirdi,
sakallm koyuverdi,
Saylarml klrpurdl,
mukaddes kitabl bir ayu,
sonra online koyarak
Kur'an'l yardlmslz okudu,
kendi kendine okudu.
Kara Han'm er oglu
kaplan dogan Almambet:
"MiisIiiman olaYlm." dedi
Almambet'e yanagl koydu.
Almambet yaYI yine almadl.
"Gogsiime hen can koyaYlm,
agzlma hen dil koyaYlm,
ay l~lgl gibi solaYlm,
senin ile clost olaYlm
ondan sonra yaydan iyerim!"
0 vakit Kokyo kalklp dedi:
"Bu gelen yanak benim olsun,
giden yanak seninki olsun!"
Ay l~lgl gibi soldu,
Aydar Hanin oglu Kokyo
kucakla~lp clost oldu.
0 zaman Almambet yayt iyti.
yaYl iyip bitirince
Er Kokyo'ye dedi ki:
"Gogsiimde carom var ~imdi,
agzlmda dilim var ~imdi,
artlk kavmime doneyim,
artlk yurduma VaraYlm,
kavmimle konu~aytm,
yurdumla konu~aYtm,
balk soziimii dinlemezse,
hazinemi sayaytm,
Kor gibi yanan Oyrot'un
hamm oldiiriip kayaytm!
Kavmim soziimii dinlerse,
alu Oyrot oglunu
korkudan su boyunca kayan
iiy ata oglu miisIiiman
iyine girip kalaYlm!
Mall yazarak sayaYlm,
mall helal yapaytm!
Millkii de yazarak sayaYlm,
millkii helal yapaYlm!, MiisIiimanlarla ya~ayaYlm."
Almambet atma hindi,
ALMAMBET'tN MUS LUMAN OLUP KOK~O'YO TERK ETMESt 25
~
ataslmn calcka ciirdii,
Ataslmn ii:viino
kiripkelse Almambet
.Asalau maliyklm, atam!' dedi.
Salam berse Almambet,
elik bergen adam cok,
tufa kalgan adam cok.
Almambet ottun ba§mda
tufa kaIIP'aytt'ele:
'Tuudurbay tuna ~okson~ii !
U~urbay kurup kalsan~l!
Calgan diiiino mmda deyt,
cay diiiinoli>r ~da deyt!
A diiiino-minen'bu diiiino,
cak§lllk ca~lm bilelik!
"Kurkuldabat kualdat"
Kuran tilin bilelik!
Meke-minen bey§tin
ortosunan tileylik! .
Bis Busumlan bololuk!
Kene~ kebin kllInar!
Erten kelip ugayn!
Atlmmn ba~m bur' albaymm,
o~u cerde tur'albaymm.'
Kabllan tuugan Almambet
o~u iiydon \;Iktl deyt,
Kll-cirenin mindi deyt,
kll kobiison kiydi deyt,
eldin ~etine kelip cattl,
coomn betine kelip cattl.
Taktaslnda l(ara-kan
elin-curtun ,;iyp aldl
taktadan turup ayttl deyt:
, Arkar ciirbcjs klyadan,
atadan calgl5 uyadan,
e<;:kiler ciirb'JS klyadan,
eneden calgl s uyadan,
cumurtkadan ak edi,
bir catlndan tak edi!
Kan Almambet calglslm
kantlp mmday kep ayttl?
Kalin OrmOJ1 kop curtum,
bu Almambet uulumdu
bir kosiimo korsotpoy,
erten karmap oltiiratlp
salgan ogumdu,
katuu ~I~kan bogumdu!'
Curtu Kang:l ayttl deyt:
'<::aldlratpay uuk ~e<;:ebis,
§an§ltpay biirkiit alabls,
suunun ba~ln kostoybiis!'
Kan anda rump ayttl:
'Kalin ormon kop curtum,
men senden aynlbaym,
babasmm yurduna dondil.
Babaslmn evine
girerken Almambet:
"Selamunaleykilm, babam." dedi.
Selam verince Almambet,
kimse selam almadl,
kimse yerinden kalkmadl.
Almambet ate~in ba~ma
g~ti sonra dedi ki:
"Dogmaz olup kalsa idin,
muvaffak olmadan kuruyasm,
burasl yalan dilnyasl,
otesi ger~ek dilnyasl,
0 diinya i~in burada
iyiyi ogrenelim.
"Kul hiivallahu Ehad"
Kur'an dilini bilelim.
Mekke ile behi~tin
ortasml alallm!
Biz miisliiman olallm!
Aramzda gorii~iin,
yann geliD anlarlm,
atlmm ba~ml ~eviremem,
bu yerlerde kalamam."
Kaplan dogan Almambet
evden dl~anya ~Iktl,
al atma binerek
kll zlrhlm giyindi,
halklmn yamna gelip
dii~mamn kar~lsma geldi.
Tahtmda oturan Kara Han
kavmini yurdunu topladl
tahtmdan kalklp dedi ki:
"Dag koyunu aynlmaz kayasmdan
ne de babasmdan, yuvasmdan,
geyik aynlmaz kayaslndan
ne de anasmdan, yuvasmdan,
.yumurtadan ak idi 0,
ana karnmda tek idi o!
Almambet, biricik oglum benim
seD bana bOyle nasll dedin?
Ey yurdumun slk ormam
bu Almambet oglumu
bir daha gozilme gosterme
erkenden oldiir beni.
0 firlaml~ okum idi,
katl sl~llml~ hokum idi."
Yurt halkl Han'a dedi ki:
"Sessiz ~ekeriz okumuzu biz,
baglrtmadan bilrkiltilnil allveririz,
suyun da ba~lna gotilrilveririz!"
Han da ~oyle cevap verdi:
"Ey orman gibi Slk kavmim,
hen senden hi~ aynlmam,
aTaCbIHblH )KaKKa )KYPAY.
ATaCbIHbl~ yitYHO
KHpHn KeJIce AnMaM6eT
205 .Acanay MaJIHHKbIM. aTaM!' AeAH.
CanaM 6epce AnMaM6eT.
eJIHK GepreH ~aM )KOK.
rypa KanraH ~aM )KOK.
AnMaM6eT OTryH 6awbIHAa
2 1 0 rypa Kanbln atiTT'3JIe:
'TYYAyp6aH ryHa qOKCO~qy!
yqyp6ati Kypyn Kanca~qbI!
)KanraH AYYHO MblHAa AeHT.
)KaH AYYH9JIOP aHAa AeHT!
215 A AYYHo-MHHeH 6y AYYHO.
)KaKWblJIbiK )KaHblH 6HJIeJIHK!
"KypKYJIAa6aT KyanAaT"
KypaH 1"Hn"H 6HJIeJIHK!
MeKe-r.t"tteH GeHllrmH
220 OprocYHaH THJIeMHK!
EHC EycypMaH 60JIOJIYK!
Ke~ew Ke6HH KbIJIbl~ap!
3p-reH KeJIHn yraHH!
ATblMHblH 6awblH 6yp'an6atiMblH.
22~ owy JlCepAe ryp'an6aHMblH.'
K~6bIJIaH TYyraH AnMaM6eT
owy YHAOIi qbIKTbl AetiT,
KbIJI-)KHpeHHH MHHAH AeHT,
KblJI K96YC9H KHHAH AeHT.
230 3JIAHH qeTHHe KeJIHn )KaTTbl.
)KOOHblH GemHe KeJIHn )KaTTbl.
TaKTaCblHAa Kapa-KaH
3JIHH-)KYPTYH )KHHn aJIAbl
TaKT~aH rypyn atiTTbl AeHT:
235 'ApKap )Kyp6oc KbISlAaH.
aTa,[\aH )KanrblC YSlAaH.
3qKHJIep )Kyp6oc KblMaH,
3HeAeH )KanrblC YMaH.
)KYMYpTK~aH aK 3AH,
24 0 6Hp )KaTblH.!\aH TaK 3AH!
KaH AJIMaM6eT )KaJIrblCblM
KaHTbln MblHAaH Ken aHTTbl?
KaJIbl~ OpMOH Kon )KypTYM.
6y AnMaM6eT yYJIYMAY
245 6Hp KOCYMO KopceTnoH,
3pTeH KapMan OJITYPaTbln
canraH orYMAY.
Karyy qblqKaH 6orYMAY!'
)KypTy KaHra aHTTbI AetiT:
250 'qaJIAblpaTnaH YYK qeqe6HC,
wa~wbITnaH 6YPKyr ana6b1c.
CYYHYH 6awblH KOCTOH6yc!'
KaH aHAa Typyn aHTTbl:
.'KanbI~ OpMOH Kon )KypTYM,
255 MeH ceHAeH aHpblJI6aHM,
26 MANAS DESTANI
anTbIH,!\aH KblnraH 3ep TaKTaH
e3YM )Kepre TYWneHMYH,
3WHKTJ1 e3YM a1JnaHMbIHKaH
6aIIIbIM Kapa 6on6oH6bI?
260 AH1JblrbI anTbIH
TYY 6on~y,
aJITbI caR Kapa KOn 60nAY.
KbITaMbIH Kony KblpK CaR 6onAY,
OpYCTyH Kony OH caR 60MY:
AnMaM6eTmH 6y )KOnYH
265 Tocyn )KaTTbI OIIIY Kon.
T~ arapbIn aTKaH,!\a,
KYH Kerepyn 1JbIKKaH,!\a,
Ka6bInaHTyyraH AnMaM6eT
Kbln-)KHpeH,!\H MHH,!\H AeHT,
270 Kbln Ky6ecYH KHMH AeHT.
YH~y KeCTen )KYP~Y AeHT.
KbITaHAbIH Kony. KblpK caR Kon,
OpYCTyH Kony oHcaH Kon
eTyn KeTm AnMaM6eT,
2 7 5 anTbIH TaKTaHbI~ ycTYH,!\e onrypraH
aTaCbIHbI~ ycTYHe KHPAK:
1 Acanay MaranHHKbIM!' ~eAH.
CanaM aHTca AnMaM6eT.
enHK )KOK 6onAY aTaHbIH.
28 0 AnTbIHAaH KbInraH 3ep TaKTa,
aHaH TYIIITY aTaCbI,
3IIIHKTJ1 e3Y aIIIKaHAa,
Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT
aTaCbIH KapMan an~bI AeHT:
285 'Tyy~yp6aH TyHa qeKCe~1JY!
Y1Jyp6aH Kypyn KanCa~qbI!
A ~yYHe-MHHeH 6y AYYHe
)KaKIIIbInbIK cypan KerenK!
KbIn1Ja KbI3bIn )KaH,!\apra
290 "KynKYMa6aT KyanAaT"
KypaH TJ1nKH 6HnenH!
EHC EycYPMaH 6onony!
KanbIPAbIH KaHbI 60nrOH1JO.
EycYPMaH Kyny 6onony!
295 ATacbI Typyn aHTT'3ne:
.A ~YYHe-MHHeH 6y ~YYHe
)KaKIIIblnbIK )KaHbIH 6Hn'en6ei1M,
MeKe-MHHeH 6ei1IIITJ1H
opTocYHaH an:an6aHM,
300 MeH EycypMaH 6on'on6oHM!
Qa6yyqy 6onco~, 6ac MbIHa!
Tery1JY 6onco~, KaH MbIHa!'
Kapa-KaH 6y KenTK aHTbID,
YHAeH 1JbIrbID 6apAbI AeHT,
305 Kapa 6eAeYHH MHHAK AeHT,
KenAY KeCTen )KYPAY AeHT.
Ka6bInaH TyyraH AnMaM6eT
3HeCKH KeCTen oKTonAY,
alundan kllgan zer taktan
oziim cerge tU§poymiin,
e§iktioziim a~paymmkan
ba§lm kara bolboybl?
AY~lgl alun "
tuu boldu,
alu san kara kol boldu,
Kltaydm kolu j~rk san boldu,
Orustun koluon san boldu:
Almambettinbu colun
tosup catulo§u kol.
Tan agarlp atkanda,
kiln kogoriip ~I:kkanda,
kabllan tuugan Almambet
KlI-cirendi rnindi deyt,
kll kiib6siin kiydi deyt,
Uydii kost6p ciirdii deyt.
Kltaydm kolu, kIrk san kol,
'Orustun kolu on san kol
,otiip ketti Alm:lmbet,
alun taktamn ii:,tiindo olturgan
.atasmln iistiino kirdi:
'Asalau magali~{klm!' dedi.
.Salam aytsa Almambet,
I~lik cok boldu :ltamn.
Alundan kligan zer takta,
:anan tii§tii atasJ.,
I~§ikti ozii a§karJda,
kabllan tuugan Almambet
:atasm karmap aldl deyt:
'Tuudurbay tuna ~oks6n~ii!
U~urbay kurup kalsan~J.!
A diiiin6-minen bu diiiin6
I~ak§lilk surap keteli!
KIi~a klzll candarga
"Kulkuldabat kualdat"
ikuran tilin bileli!
:Bis Busurman bololu!
Kaplrdm kam bolgon~o,
Busurman kulu bololu!
Atasl turup aytt'ele:
, A diiiino-mineill bu diiiin6
l~ak§liJ.k carIn bil'elbeym,
Meke-minen bey§tin
IDrtosunan al'albaym,
Imen Busurman bol'olboym!
Ir;abuu~u bolsoii, bas mma!
Togii~ii bolson, kan mlna!'
Kara-kan bu kepti aytJ.p,
Iliyd6n ~lglp bardl deyt,
Ikara bedeiini mi.ndi deyt,
Ik61dii k6stop curdii deyt.
Kablian tuugan Almambet
I~nesin kost6p olktoldu,
altm tahtlmdan asIa,
hen yerlere inemem,
kendim kaplYI a~arnam.
Han ba§lm lekelensin mi?:'
Nakl§lan alun hilalli
sancak goriindti,
alu kol ordu gortindti.
~inlinin kirk kol ordusu gortindii,
Rusun on kol ordu gortindti:
Almambet'in yolunu
beklemege ba§ladl bu ordu.
Tan yeri agarlp,
gtin goriintip dogarken,
kaplan dogan Almarnbet,
au Kil-ciren'e binerek
ktl zlrhlm giyerek,
baba evine dogruldu.
~inlinin kirk kol ordusu
Ruslarm on kol ordusu
araslndan ge~ip gitti Almambet,
alun tahunda oturan
babasma gitti o.
"Selamunaleyktim, baba." dedi.
Selam veren Almambet,
babasmdan cevap almadl.
Alun kapll tahundan
derken indi babasl,
bizzat kaplYl a~arken
kaplan dogan Almambet,
babasInI tutup dedi ki:
"Evlatslz kalasm,
btiytitemeden kuruyasln,
gel bu dtinyada obiirii i~in
iyilik ederek ~all§allm
ktldan ince, klzll can lara
"Kul htivallahu Ehat"
Kur'an dilini bilelim,
hep mtisltiman olallm.
Kafire han olmaktansa
mtisliimamn kulu olallm."
Babaslo vakil dedi ki:
"Ne bu dtinyaya ne obiiriine
yara§an iyiligi hen bilemem.
Mekke ile behi§tin
arasml alamam,
hen mtisltiman olamam,
gel istersen ba§lml kes,
ko§ istersen kamml dok!"
Kara Han ooyle diyerek
evinden ~Iklp gitti.
Kara atlna binerek
gole dogru seyirtti
Kaplan dogan Almambet,
anaslna saldlrlp
.
ALMAMBET'iN MUSLUMAN OLUP KOK<;O'YU TERK ETMESl 27
.~
KblnblqblH cypyn anbln,
310 3HeCHHe )l(eTHn aHTfbl AeHT:
'ATeKeMe cyyneUITYM,
Ken Ken aHTbln CYPMbIM,
"A AYYHe-MHHeH 6y AYYHe
)l(aKUIblnblK )l(aHblH 6HnenH!
315 EHC EycYPMaH 6onony!"
CypacaM-Aa 6on6oAY,
aTeKeM ceCYM an6Mbl:
"A AYYHe-MHHeH 6y AYYHe
)l(aKUIblnblK )l(aHblH 6Hn6eHMHH,
320 MeKe-MHHeH 6eHUlTHH
opTocYHaH an6aHMb1H,
MeH EycypMaH 6on6oHMYH!"
ATeKeMHHH cecy 6y 3AH.
OH 3KH aHnap KeTepreH
325 OMypTKaMbI CbICTaTfbIM,
Tap Kypcarbl~ Ke~HTfHM,
TaUI 3MqerH~ 60UIOTfYM!-
CeH 6ana~Hbl TaUITa6a!'
3HecH aHTfbl yynYHa:
330 'Kapa-KaH 6apca, 6apaMblH,
areKe~HeH aHpbln6aHM!
ACTbI~HaH MaM 6yy6acblH!
ApTbl~HaH MaM Kyy6acblH!
MeHeH 6YPYH ceH 6apca~,
335 KecY~HYH KblpblH Calla )l(YP!'
AHAa aHTfbl~ AnMaM6eT:
'AK Te~re 6ynAY qaqaHH,
Kbl3bln qOKTYY OHpOTfYH
KaHblH enTyPyn KaqaHH!
340 KanblPAblH KaHbl 60nrOHQO,
EycYPMaH Kyny 60nOHH!
AnMaM6eT 3HeAeH Qblrbln,
Kbln-)I(HpeHHH MHHAH AeHT,
Kbln Ky6ecYH KHHAH AeHT,
345 AnMaM6eT 3HAH )l(YPAY.
Kblp )l(arblHAa KblTaH Kony
KblpK caH Kon 6onyn )l(aTblp,
OH )l(arblHAa Opyc Kony
OH caH Kon 6onyn )l(aTblp.
350 Ka6blnaH TyyraH AnMaM6eT
Kapa 60nOT KblnblIJblH
6Hp TeTHrH qblrapbln
6Hp KonUIyTyn KOHAbl AeHT,
Kbl3bln IJOKTYY Ken OHpOT
355 Te~ )l(apblna 6epAH AeHT,
AnMaM6eT eTyn Kene )l(aTblp.
KoJlAYH Ke6YH eTyn KenreHAe,
6Hp caH TypraH KanMaKKa
KapMan anbm ca6blHaH,
360 cyypyn anbln Ka6b1HaH,
UIblnTen KblnblIJ )KH6epAHKbl3bln
QOKTYY Ken OHpOTfYH
klll~m SUrUlp allp,
enesine cetjip ayttl deyt:
, Atekeme s,uiilo~llim,
kop kep aYltlp suradlm,
"A diiiino-rl1inen bu diiiino
cak~lllk caym bileli!
Bis Busumlan bololu!"
Surasam-da bolbodu,
atekem sostim albadl:
"A diiiino-nl1inen bu diiiino
cak~lllk caym bilbeymin,
Meke-minen bey~tin
ortosunan albaymm,
men Busunnan bolboymun!"
Atekemnin sosii bu edi.
On eki aylar kotorgon
omurtkafidl slstatlIm,
tar kursaglfi kefiittim,
ta~ em~egifi bo~ottum!-
SeD balafirn t~taba!'
, .
Enesl ayttl uuluna:
'Kara-kan tlarsa, baramm,
atekefinen aynlbaym!
AslIfinan aclam buubasm!
Artlfinan adam kuubasm!
Menen burnn seD barsafi,
kosiifiniin kmn sala ciir!'
Anda aytlIii Almambet:
, Ak tefige buldu ~a~ayn,
klzll ~oktull Oyrottun
karnn ollliriip ka~ayn!
Kaplrdm karn bolgon~o,
Busurman Iculu boloyn!
Almambet c~neden ~Iglp,
KIl-cirenin mindi deyt,
kll kiibosiin kiydi deyt,
Almambet (~ndi ciirdii.
Klr cagmda Kltay kolu
kIrk san kol bolup calIr,
oy cagmda Orus kolu
on san kol bolup calIr.
Kabllan tuulgan Almambet
kara bolot IClII~m
bir tetigi ~I.ganp
bir kop~utup koydl deyt,
klzll ~oktull kop Oyrot
tefi carita bl:rdi deyt,
Almambet 5llip kele calIr.
Koldun kobiin ollip kelgende,
bir san turgan Kalmakka
karmap allp sabman,
suurup allp kablnan.
~Iltep kllI~ ,::iberdiklzll
~oktUlI kop Oyrottun
klllcml SlYlrdl,
anasma dedi ki:
"Babam ile gorii~ttim,
bir ~ok sozle yalvardlm:
"Diinya ve ahiret i~in
yara§arn bulallm,
biz miisliiman olallm!" dedim.
0 miisliiman olmadl,
soziimii dinlemedi.
"0 diinya ile bu diinyaya
yakl~an iyiligi bilmem ben,
Mekke ile behi~tin
ortasml istemem.
Ben miisliiman olamam!" dedi.
Babamm sozii bu idi.
On iki ay beni ta~ldm,
omurgarn slzlattIm,
dar kamml bollattIm,
ta~ memeni yumu~attIm,
sen oglunu gel kovma!"
Anasl dedi ki ogluna:
"Baban gidince ben de giderim,
ben Kara Han'imd