04-06-2014 Saat: 10:06
Bilgisayarlar bilindiği gibi sayısal (digital) aletlerdir. Fakat tabiatdaki ses ise anologdur. Bilgisayara taktığımız ses kartı sayasal olarak tutulan ses bilgilerini anolog ses sinyallerine, ve aynı zamanda da anolog ses sinyallerini ses bilgilerine, ve aynı zamanda da analog ses sinyallerini sayısal bilgiye çevirebilmektedir.hoparlörden alınan ses, dijital sinyalin analog hale dönüştürülmüş şeklidir. Mikrofondan bilgisayara kaydedilen sesler de analog sinyallerin bilgisayara dijital olarak aktarılmasıdır. Buradaki dijital sinyaller 0 ve 1 kodlarından oluşmaktadır. Anolog işaretler ise genliği sürekli değişen sinyallerdir. İşte bu aradaki çevirme işlemlerini yapan karta ses kartı adını veriyoruz. Günümüzde ses kartları artık PC’lerin ayrılmaz bir parçası durumunda. Multimedya uygulamalarının çoğalması, interaktif programlarda patlama ile birlikte PC oyunlarındaki sslerin ve müziklerin profesyonel seviyelere ulaşması ile ses kartları bilgisayarın standart bir parçası haline geldi. Ayrıca yeni teknolojiler ile birlikte PC’lerin artık bir sinema gibi kullanılabilmesi de ses kartlarının ulaştığı konumun yüksekliğini gösteriyor.
Günümüz bilgisayarlar sisitemlerinde 32 bitlik (PCI ara birimli) ve dijital çıkışlı ses kartları bulunmakta. Bu yaygınlaşma ve profesyonel ihtiyaçları ses kartlarının teknik açıdan gelişmesine ve fiyatlarının da makul seviyelere inmesine yol açtı.
SES KARTININ ÇALIŞMA PRENSİBİ:
ses kartının çalışma şekli sesleri yapay olarak lde etme işlemi olduğunu söyleyebiliriz. Bunun için eski ve yeni teknikleri aşağıda başlıklar halinde açıklayacağız.
FM Sentezi (freguency modulation syntesiser)
sesin tanımını frekans ile sinyalin genliğidir şeklinde açıklayabilriz. Frekans sesin ton yüksekliğini ölçmekte kullanılır ve birimi Herz’dir. Frekansın tek düzeliği yüksek herz değerlerinde ıslık sesine benzer ve çok rıhatsız edici ololabilir. Eski ses kartlarında, sayısal ses verilerini işlemeye bir FM syntesiser vardır. 1970’lerin teknolojisi olan FM (freguency modulation ) sonları yamaha tarafından geliştirilmiş ve ortaya FM OPL3 synthesiser yongası çıkmıştı, çok uzun yıllar özellikle oyun dünyasının bir numaralı ses elemanı olan OPL3 o dönemde ekustik ve elektronik enstrüman seslerinin maksimum alınabilmesi için en yaygın yol şekline gelmişti.
Frekansın tek düzelikten kurtulup değişken bir yalpazede ritimlenmesi ile kulağa hoş gelen sesler oluşturabiliriz. Bilgisayarımızdaki ses efektleri basitce bu şekilde oluşmaktadır. Yani ana frekans değiştikce ses renk kazanmaktadır.
WAVE TABLE SES KARTI:
eski ses kartlarında,1970’lerin teknolojisi olan FM (freguency modulatıon) adında sayısal ses verilerini işlemeye yarayan bir FM syntesiser kullanılrken, yamaha firması tarafından geliştirilerek ortaya FM OPL3 synthesiser yongası çıkarılmıştı.uzun yıllar özellikle oyun dünyasının bir numaralı seselemanı olan OPL3 zaman içerisinde özellikle oyunların gelişmesiyle yerini wavetable synthesis’e bıraktı.wavetable, FM!in tersine ses yaratmak için modulatörler kullanmıyor bunun yerine enstürümanların gerçek seslerin kaydedilmiş örneklerini kullanıyor. ISA veri yolunu kullanan ses kartları bu örnekleri (samples) kendi ROM’larında saklarken (örneğin2MB),PCI yuvasını kullananlar sistem RAM’inin belli kısmını bu saklama işlemi için kullanılıyorlar. Bu örneklemelerin boyutları nedenli büyük olursa elde edilecek sesde o denli kaliteli olacaktır. ISA arabirimini kullanan ses kartlarının en önemli dezavantajı bu bellek sorunu. Bu sebebten hemen her 16 bit (ISA) kart üzerinde daha çok saklanabilmesini sağlayan wavetable daughterboard (ek wavetable kartı) bağlantısı bulunmasıyla bu problem aşılmış ancak buda kullanıcıya ek maliyet getirmiştir.
MIDI (MSİCAL INSTRUMENT DİGİTAL NTERFACE ):
Her ses kartının vazgecilmez bır öğesi, ensturumanların kendi aralarında anlasabilmelerini bir standarttır. Bugun hemen her ses kartının joystick bağlantısından MIDI aygıtları bağlanabilmakte. MIDI ilk icat olduğunda müzisyenler ellerinde hangi MIDI ensturuman varsa onunla bir takım aranjmanlar yapıyordu, ancak iş başka synthesiser’(ses sentezleyici) de dinlemeye gelince aynı sesler alınmıyordu. Çünkü her synth yapımcısı enstürümanlara gelişi güzel program numarası veriyordu, böylece orjinali piyono olarak kaydedilen bir ses, bir başka synth’de söz gelimi klarnet olarak duyuluyordu. İşin uzmanları bunuda bir standarta bağlayıp bir ensturuman haritası çıkardılar ve isminide general MIDI olarak belirlediler. Ses kartının kalitesindeki önemli etkenlerden biri de işte bu genaral MIDI enstürümanlarını orjinaline denli yakın çalabildiği.
DSP (Dgital Signal procosser):
Digital signal processor ses kayıtlarında ses’teki gürültü ve parazitler filitreleme ve sıkıştırma işlemlerinin yükünü bilgisayar üzerinden alır. Yani ses kartının ses üreticisi aslında DSP yani sayısal sinyal işlemcisidir.
3 BOYUTLU SES ve 3D SES TEKNOLOJİLERİ:
Gerçek dünyada kulaklarımız her yönden (yukarıdan,arkadan,sağdan,soldan ) gelen sesleri algılıyor ve ve bunların konumlarını belirleyebiliyor. Ses kartı ve hoparlör teknolojisindeki gelişmeler de, bize filmlerde ve oyunlerda bu üç boyutlu ses algılamasını gerçeğe çok yakın bir şekilde yaşatmayı amaçlıyor. Dalayısı ile bilgisayarda da 2 yada daha çok adaet hoparlör ile yada kulaklık ile aynı etkiyi almak yani sesi 3 boyutlu duyabilmek mümkün olabilir. Bunların tümüne “3D audio”, yani üç boyutlu ses deniyor bazende “surround sound” dendiği görülüyor. 3D sesidinleyicinin etrafında konumlandıran ses sistemleri için kullanabiliriz. Gerçek bir 3D ses sisteminde yukarıdan,aşağıdan ileriden gelen sesleri bu mesafe ayrımı ile hissedilir. Bu 3 boyutlu sesi ortaya koyabilmenin 3 farklı yöntemi vardır.
Geliştirilmiş Stereo (Stereo expansion)
Çift hoparlörlü klasik sterreo ses teknolojisi 1950’lerde geliştirildi ve o zamandan beri, dinleyicinin algıladığı akustik ses alanı olarak adlandırabileceğimiz “ses etki alanı” sınırlı kaldı. Stereo’nun bir değer problemi, dinleyicinin en iyi akustik etkiyle sesleri dinleyebilmesi için “swet spot” adı verilen belirli bir konumda durma zorunluluydu . ses etki alanını ve “sweet spot” u genişletmek için pek çok teknik kullanıldı.
Sanal Çevreleme (Virtual surround):
Buna benzeyen diğer bir teknik de virtual surround, yani sanal çevrelem . bu teknikte 3D sonradan eklenir.
PC’ lerde kullanılan üç temel dolby surround en eskisi ve dört kanal sesi içeriyor. Dolby digital ve DTS ise altı kanal ses kullanabiliyor. Dolby Surround ses kayıtları yapılırken dört kanallı sesb bilgisi iki kanallı stereo sinyaline indirgenerekşifrelenir. Merkez kanal bilgileri sol sağ kanallar eşit ölçüde dağıtılır; surruond sound ise birbirine göre 180 derecelik bir faz farkıyla iki parçaya bölünür; parçalardan biri stereo sinyalinin sol kanalına, diğeri sağ kanalına eklenir.
Greçek Surround (Dolby Digital):
3D ses alabilmenin üçüncü ve ses kartları açısından önemlisi Positional 3D Audio olarak ortaya konulabilir. Burada birden fazla ses 3 boyutlu ortamda birbirinden farklı yerlerde konumlandırılmaya çalışılır, böylece 3D etkisi oluşur. Örneğin bir filmde görünürde olmasına karşın önce arkadan yaklaştığını duyabilmek, sesin giderek yaklaşması ve derken üzerimizden geçip giderken sesin kaynağı konumlandırabilmek şeklinde olur. Örneğin sinamalarda gördüğünüz Dolby Digital ses sisitemleride aslında birer positional 3D audio’dur, sadece hoparlör sayısı çok daha fazla olduğundan dolayı çok fazla sayıdaki ayrı ses, ayrı ayrı konumlandırılabilir.
3 BOYUTLU SES API’Leri :
burada apı tanımını şöyle açıklayabiliriz; 3D ses API’ si aslında sadece 3D sesi bize iletmek isteyen programcının kullandığı ve sesin 3 boyutlu uzayda hangi konumdan ve hangi şiddetle geleceğini ses kartına söylemesine yarayan komutlar topluluğudur. Dolayısıyla bir ses kartının bırden fazla API için yazılmış olabileceğini unutmamalıdır.
Directsound3D:
Microsoft’un geliştirdiğidirect sound 3D aslında DirectX ‘in bir parçasıdır. Bu nedenle direectx desteklı her yenı pcı ses kartı tarafından rıhatlıkla kullanılıyor,bu yaygınlık sayesındse en sık karsımıza çıkan 3d ses API si oyun programcılarının da kolayına geldiği için çoğu yeni oyunda kullanabiliyor.
A3D:
Modern ses kartlarında en sık rastlanan 3D API sı olan AD ana işlemciye fazla yüklenmemesi ile dikkat çekiyor. donanımdan 3D ses hızlandırılması olayının atası sayılabilecek A3D, aslında direct sound3D komutlarını kendi algoritmaları ile kullanıyor.
günümüzde A3D yi kullanan kartların çeşitlerini şöyle belirleyebiliriz:bunlardan birincisi emilatörler,oyundan gelen A3D alarak sahte bir A3D dll dosyası ile directsound3D altında işliyorlar, yani bir anlamda oyunu kandırıyorlar. creative'in sound blaster live ses kartı bunun güzel bir örneği.
EAX:
EAX'ın açılımı ( Envevironmental Audi Extensions) creative tarafından geliştirilen EAX'da aslında A3S gibi DS3D komutlarını kendi algoritmaları ile kullanıyorlar.
burada en onemli kavram olan reverb kavranmını bılmek gerekir. Tbiatta duyduğumuz sesler iki bileşenden meydana geliyor; orjinal kaynaktan çıkan ses ve bu sesin kulağımıza ulaşıncaya dek çevreden aldığı etkiler. Örneğin duvarlar, etraftaki insanlar yada diğer objeler seste bir bozulmaya yol açar.
Q3D:
Qsound firmasının bir ürünü olan Q3D henüz pek yaygın olarak kullanılmıyor. bu tekniğin amacı diğerlerinde olduğu gibi sadece 2 hoparlör aracılğı ile3D ses ortamı yaratmak.
Sensaura: yamaha firmasının kullandığı bu teknolojıyı temelde diğer API ler ile büyük farklılıklar taşımıyor. bir metreden yakın mesafelerde de iyi sonuçlar vermek için tasarlanan macroFX ile, yakınlaşan objelerin dinleyiciye yaklaştıkca farklı seslerde verebilmesini sağlayan ZoomFX özellikleri sensaura'nın öne çıkan yeni teknolojileri.
HRTF:
HRTF (Head Related Transfer Fonctions_ kafayla ilgili transfer işlemleri), aslında bir 3D ses teknolojisi değil bir dizi ses filtresi. central research lab(CRL) tarafından geliştirilmiş çoklu hoparlöre de uygulanıyor ama asıl etki alanı stereo hoparlör ve kulaklıklar. Yine iki hoparlöre göre düşünülmüş bir sistem olduğundan HRTF, diğer 3D ses API leri etkili değil ancak bunlarla birliktede kullanılabiliyor.
SES KARTI SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
Bir ses kartı alınması düşünüldüğünde ilk dikkat edilmesi gereken özellik ses kartının PnP yani tak çalıştır özelliğinin (günümüzde ses kartları çoğunlukla böyle) bulunması ve WINDOWS 98/ME/2000 ortamında problemsiz çalışması için gerekli sürücülere sahip olmalıdır. En azından bu sürücülere destek verecek bir web sitesi olmalı ve sürücüleri belli aralıklarla yenilenmeli.
Amatör yada yarı profesyonel bir amaçla alınması gereken sess kartı en azından 44.1 KHz çalışma ve örnekleme kapasitesine sahip olmalı. Daha iyi bir ses eldesi için ise optik çıkışlı veya digital çıkışlı ses kartları tercih edilmeli.
Eğer ses kartı alınmasındaki amaç MIDI müzikleri yapmak ise alınacak ses kartının wavetable synthesizer (dalga boyu sentezleyici) özelliği taşıması ve MIDI klavye ve enstrüman bağlanabilecek MIDI arabirimlerine sahip olması gerekir. MIDI seçiminde dikkat edilecek bir diğer özellik ise ses kartının general MIDI özelliği taşımasıdır. Eğer General MIDI özelliği taşıyan ses kartının varsa yapılan MIDI kayıtları bir başka general MIDI uyumlu ses kartında dinlenebilir. Bunun nedeni general MIDI nın her enstrüman standart bir numara verilmesidir.
Ses kartlerında optik çıkış artık aranan bir özellik oldu. Özellikle kayıt da yapabilen MD çalıcılarda optik giriş bulunduğu için, kullanıcıların müzik CD’lerinden, MP’lerinden, her tür müzik kaynağından MD’lere kayıt yapabilmeleri için optik çıkışlı bir ses kartı gerekiyor.
Dijital arabirim, temel olarak RCA ve optik olmak üzere iki farklı yapıya desteklene biliyor. (SBLive serisi kartlarda minijack olarak da destekleniyor). Her iki yapı için kullanılan standarda genel olarak S/PDIF deniyor. Eğer DVD sürücü kullanılıyorsa ve ses kartında dijital çıkış varsa DVD izleme programının ses ayarları bölümünde Dolby Surround ya da Dolby Dijital ayarlarını seçerek dijital çıkışı aktif edileçek ve uygun bir dekoder veya hoparlör sistemi kullanılarak (5.1 DTS hoparlör setleri) Dolby Digital ses elde edilebilir.
Dolby Dijital yardımıyla sağ, sol, arka sağ, arka sol ve merkez kanalları ait toplam 5 kanal 16 bit-48 KHz kalitesindeki ses bilgisinin yanında, özellikle ses efektlerinde kullanılan düşük frekanslı seslere ait bilgiler toplanarak AC-3 algoritmasıyla sıkıştırılır. 5.1 olarak tabir edilen bu yapıyla gerçekçi ve etkileyici bir ses ortamı elde edilir.
Dijital arabirim kartları eskiden ayrıca satılırken artık uygun fiyatlı ses kartlarının üzerinde bile optik giriş / çıkışlara rastlamak mümkün hale geldi.
BİR SES KARTININ TEMEL ÖZELLİKLERİ
Uyumluluk
Eskiden Sound blaster en yaygın kullanılan ve hemen hemen tüm yazılımlarda uyum sağlayabilen bir ses kartı formuydu. Çümkü Sound blaster uyumlu ses kartları ses özelliği taşıyan tüm yazılımlarla uyumlu çalışırdı.
Sound blaster uyumluluğu dışında ses karlarının ses dosyalarını çalışmayı ve diğe bazı işlevleri yerine getirmek için günümüzde Direct Sound 3D, Sorround Sound, Dolby Dijital gibi sesleri çıkabilmesi baz alınıyor. Ayrıca bir ses kartının yukarıda açıklamaya çalıştığımız ses API’lerinden DS3D, A3d, EAX ve Sensaura gibi API’lerden kaçı ile uyumlu olduğu da diğer önemli bir yazılımlarla uyumlu çalışırdı.
Sound blaster uyumluluğu dışında ses kartlarının ses dosyalarını çalmayı ve diğer bazı işlevleri yerine getirmek için günümüzde direct sound 3D sorround sound, dolby digital sesleri çıkartabilmesi baz alınıyor. Ayrıca bir ses kartının yukarıda açıklamaya çalıştığımız ses API lerinden kaçı ile uyumlu olduğuda diğer önemli bir etken
SES ÖRNEKLEMESİ
Ses kartları ses örneklemesi KHZ birimiyle ölçülür. ses kartlarında standart üç değişik örnekleme bulunur.
11.25 KHZ (Telefon Kalitesi)
22.50 KHZ (Radyo kalitesi)
41.10 KHZ (cd kalitesi )
KULLANILAN SES SAYISI
Ses kartları bir birinden farklı pek çok enstürüman sesi çıkartabilir.
-FM sentezi: Ses kartları enstürüman sesleri taklit ederek oluşur.
-Wavetable: Enstürüman sesleri dalga tablolarıyla ses kartı üzerine kayıtlıdır.
-DSP (Digital Signal Processor): ses kayıtlarında ses'teki gürültü ile parzitleri filtrelem ve sıkıştırma gerçekleştirir.
-MIDI (musıcal ınstrument digital interface):
Her ses kartında bulunan standart bir öğe olarak, enstürümanların kendi aralarında anlaşabilmelerini sağlayan bir standarttır.
Veri sıkıştırma özelliği:
Sesin kalitesi ne kadar yükselirse yapılan bir kaybın sabit diskte kaplayacağı alan o denli fazla olacaktır. örneğin 44.1 KHZ de bir dakikalık kayıt işlemi sabit diskinizde yaklaşık 11Mbyte yer tutar. Bu nedenle ses kartlarına verinin sıkışmasını sağlanır.Veri2:1,4:1 gibi oranlarda sıkıştırılır
VERİ YOLU:
ISA nın yerıne PCI en öneml, sebeblerinden biri olarak PCI ses kartlarının Wavetable için sistem belleğini kullanması oldugu kadar çok daha önemli bir neden de bant genişliğidir.ISA veri yolu teorik olarak max. 8 MBps'a yükseliyor. (saniyede 8 MB ) veri aktarabilirken PCI'da 132MBps'a yükseliyor. Doğal olarak ISA nın sadece 16 kanal kapasiteside ortadan kalkmıs oluyor.Bugunun 32 hatta 64 kanal kullanılabilen uygulamalar göz önüne alındığında PCI veri yolunu kullanan ses kartlarının farklılığı da ortaya çıkmış oluyor.
Günümüz bilgisayarlar sisitemlerinde 32 bitlik (PCI ara birimli) ve dijital çıkışlı ses kartları bulunmakta. Bu yaygınlaşma ve profesyonel ihtiyaçları ses kartlarının teknik açıdan gelişmesine ve fiyatlarının da makul seviyelere inmesine yol açtı.
SES KARTININ ÇALIŞMA PRENSİBİ:
ses kartının çalışma şekli sesleri yapay olarak lde etme işlemi olduğunu söyleyebiliriz. Bunun için eski ve yeni teknikleri aşağıda başlıklar halinde açıklayacağız.
FM Sentezi (freguency modulation syntesiser)
sesin tanımını frekans ile sinyalin genliğidir şeklinde açıklayabilriz. Frekans sesin ton yüksekliğini ölçmekte kullanılır ve birimi Herz’dir. Frekansın tek düzeliği yüksek herz değerlerinde ıslık sesine benzer ve çok rıhatsız edici ololabilir. Eski ses kartlarında, sayısal ses verilerini işlemeye bir FM syntesiser vardır. 1970’lerin teknolojisi olan FM (freguency modulation ) sonları yamaha tarafından geliştirilmiş ve ortaya FM OPL3 synthesiser yongası çıkmıştı, çok uzun yıllar özellikle oyun dünyasının bir numaralı ses elemanı olan OPL3 o dönemde ekustik ve elektronik enstrüman seslerinin maksimum alınabilmesi için en yaygın yol şekline gelmişti.
Frekansın tek düzelikten kurtulup değişken bir yalpazede ritimlenmesi ile kulağa hoş gelen sesler oluşturabiliriz. Bilgisayarımızdaki ses efektleri basitce bu şekilde oluşmaktadır. Yani ana frekans değiştikce ses renk kazanmaktadır.
WAVE TABLE SES KARTI:
eski ses kartlarında,1970’lerin teknolojisi olan FM (freguency modulatıon) adında sayısal ses verilerini işlemeye yarayan bir FM syntesiser kullanılrken, yamaha firması tarafından geliştirilerek ortaya FM OPL3 synthesiser yongası çıkarılmıştı.uzun yıllar özellikle oyun dünyasının bir numaralı seselemanı olan OPL3 zaman içerisinde özellikle oyunların gelişmesiyle yerini wavetable synthesis’e bıraktı.wavetable, FM!in tersine ses yaratmak için modulatörler kullanmıyor bunun yerine enstürümanların gerçek seslerin kaydedilmiş örneklerini kullanıyor. ISA veri yolunu kullanan ses kartları bu örnekleri (samples) kendi ROM’larında saklarken (örneğin2MB),PCI yuvasını kullananlar sistem RAM’inin belli kısmını bu saklama işlemi için kullanılıyorlar. Bu örneklemelerin boyutları nedenli büyük olursa elde edilecek sesde o denli kaliteli olacaktır. ISA arabirimini kullanan ses kartlarının en önemli dezavantajı bu bellek sorunu. Bu sebebten hemen her 16 bit (ISA) kart üzerinde daha çok saklanabilmesini sağlayan wavetable daughterboard (ek wavetable kartı) bağlantısı bulunmasıyla bu problem aşılmış ancak buda kullanıcıya ek maliyet getirmiştir.
MIDI (MSİCAL INSTRUMENT DİGİTAL NTERFACE ):
Her ses kartının vazgecilmez bır öğesi, ensturumanların kendi aralarında anlasabilmelerini bir standarttır. Bugun hemen her ses kartının joystick bağlantısından MIDI aygıtları bağlanabilmakte. MIDI ilk icat olduğunda müzisyenler ellerinde hangi MIDI ensturuman varsa onunla bir takım aranjmanlar yapıyordu, ancak iş başka synthesiser’(ses sentezleyici) de dinlemeye gelince aynı sesler alınmıyordu. Çünkü her synth yapımcısı enstürümanlara gelişi güzel program numarası veriyordu, böylece orjinali piyono olarak kaydedilen bir ses, bir başka synth’de söz gelimi klarnet olarak duyuluyordu. İşin uzmanları bunuda bir standarta bağlayıp bir ensturuman haritası çıkardılar ve isminide general MIDI olarak belirlediler. Ses kartının kalitesindeki önemli etkenlerden biri de işte bu genaral MIDI enstürümanlarını orjinaline denli yakın çalabildiği.
DSP (Dgital Signal procosser):
Digital signal processor ses kayıtlarında ses’teki gürültü ve parazitler filitreleme ve sıkıştırma işlemlerinin yükünü bilgisayar üzerinden alır. Yani ses kartının ses üreticisi aslında DSP yani sayısal sinyal işlemcisidir.
3 BOYUTLU SES ve 3D SES TEKNOLOJİLERİ:
Gerçek dünyada kulaklarımız her yönden (yukarıdan,arkadan,sağdan,soldan ) gelen sesleri algılıyor ve ve bunların konumlarını belirleyebiliyor. Ses kartı ve hoparlör teknolojisindeki gelişmeler de, bize filmlerde ve oyunlerda bu üç boyutlu ses algılamasını gerçeğe çok yakın bir şekilde yaşatmayı amaçlıyor. Dalayısı ile bilgisayarda da 2 yada daha çok adaet hoparlör ile yada kulaklık ile aynı etkiyi almak yani sesi 3 boyutlu duyabilmek mümkün olabilir. Bunların tümüne “3D audio”, yani üç boyutlu ses deniyor bazende “surround sound” dendiği görülüyor. 3D sesidinleyicinin etrafında konumlandıran ses sistemleri için kullanabiliriz. Gerçek bir 3D ses sisteminde yukarıdan,aşağıdan ileriden gelen sesleri bu mesafe ayrımı ile hissedilir. Bu 3 boyutlu sesi ortaya koyabilmenin 3 farklı yöntemi vardır.
Geliştirilmiş Stereo (Stereo expansion)
Çift hoparlörlü klasik sterreo ses teknolojisi 1950’lerde geliştirildi ve o zamandan beri, dinleyicinin algıladığı akustik ses alanı olarak adlandırabileceğimiz “ses etki alanı” sınırlı kaldı. Stereo’nun bir değer problemi, dinleyicinin en iyi akustik etkiyle sesleri dinleyebilmesi için “swet spot” adı verilen belirli bir konumda durma zorunluluydu . ses etki alanını ve “sweet spot” u genişletmek için pek çok teknik kullanıldı.
Sanal Çevreleme (Virtual surround):
Buna benzeyen diğer bir teknik de virtual surround, yani sanal çevrelem . bu teknikte 3D sonradan eklenir.
PC’ lerde kullanılan üç temel dolby surround en eskisi ve dört kanal sesi içeriyor. Dolby digital ve DTS ise altı kanal ses kullanabiliyor. Dolby Surround ses kayıtları yapılırken dört kanallı sesb bilgisi iki kanallı stereo sinyaline indirgenerekşifrelenir. Merkez kanal bilgileri sol sağ kanallar eşit ölçüde dağıtılır; surruond sound ise birbirine göre 180 derecelik bir faz farkıyla iki parçaya bölünür; parçalardan biri stereo sinyalinin sol kanalına, diğeri sağ kanalına eklenir.
Greçek Surround (Dolby Digital):
3D ses alabilmenin üçüncü ve ses kartları açısından önemlisi Positional 3D Audio olarak ortaya konulabilir. Burada birden fazla ses 3 boyutlu ortamda birbirinden farklı yerlerde konumlandırılmaya çalışılır, böylece 3D etkisi oluşur. Örneğin bir filmde görünürde olmasına karşın önce arkadan yaklaştığını duyabilmek, sesin giderek yaklaşması ve derken üzerimizden geçip giderken sesin kaynağı konumlandırabilmek şeklinde olur. Örneğin sinamalarda gördüğünüz Dolby Digital ses sisitemleride aslında birer positional 3D audio’dur, sadece hoparlör sayısı çok daha fazla olduğundan dolayı çok fazla sayıdaki ayrı ses, ayrı ayrı konumlandırılabilir.
3 BOYUTLU SES API’Leri :
burada apı tanımını şöyle açıklayabiliriz; 3D ses API’ si aslında sadece 3D sesi bize iletmek isteyen programcının kullandığı ve sesin 3 boyutlu uzayda hangi konumdan ve hangi şiddetle geleceğini ses kartına söylemesine yarayan komutlar topluluğudur. Dolayısıyla bir ses kartının bırden fazla API için yazılmış olabileceğini unutmamalıdır.
Directsound3D:
Microsoft’un geliştirdiğidirect sound 3D aslında DirectX ‘in bir parçasıdır. Bu nedenle direectx desteklı her yenı pcı ses kartı tarafından rıhatlıkla kullanılıyor,bu yaygınlık sayesındse en sık karsımıza çıkan 3d ses API si oyun programcılarının da kolayına geldiği için çoğu yeni oyunda kullanabiliyor.
A3D:
Modern ses kartlarında en sık rastlanan 3D API sı olan AD ana işlemciye fazla yüklenmemesi ile dikkat çekiyor. donanımdan 3D ses hızlandırılması olayının atası sayılabilecek A3D, aslında direct sound3D komutlarını kendi algoritmaları ile kullanıyor.
günümüzde A3D yi kullanan kartların çeşitlerini şöyle belirleyebiliriz:bunlardan birincisi emilatörler,oyundan gelen A3D alarak sahte bir A3D dll dosyası ile directsound3D altında işliyorlar, yani bir anlamda oyunu kandırıyorlar. creative'in sound blaster live ses kartı bunun güzel bir örneği.
EAX:
EAX'ın açılımı ( Envevironmental Audi Extensions) creative tarafından geliştirilen EAX'da aslında A3S gibi DS3D komutlarını kendi algoritmaları ile kullanıyorlar.
burada en onemli kavram olan reverb kavranmını bılmek gerekir. Tbiatta duyduğumuz sesler iki bileşenden meydana geliyor; orjinal kaynaktan çıkan ses ve bu sesin kulağımıza ulaşıncaya dek çevreden aldığı etkiler. Örneğin duvarlar, etraftaki insanlar yada diğer objeler seste bir bozulmaya yol açar.
Q3D:
Qsound firmasının bir ürünü olan Q3D henüz pek yaygın olarak kullanılmıyor. bu tekniğin amacı diğerlerinde olduğu gibi sadece 2 hoparlör aracılğı ile3D ses ortamı yaratmak.
Sensaura: yamaha firmasının kullandığı bu teknolojıyı temelde diğer API ler ile büyük farklılıklar taşımıyor. bir metreden yakın mesafelerde de iyi sonuçlar vermek için tasarlanan macroFX ile, yakınlaşan objelerin dinleyiciye yaklaştıkca farklı seslerde verebilmesini sağlayan ZoomFX özellikleri sensaura'nın öne çıkan yeni teknolojileri.
HRTF:
HRTF (Head Related Transfer Fonctions_ kafayla ilgili transfer işlemleri), aslında bir 3D ses teknolojisi değil bir dizi ses filtresi. central research lab(CRL) tarafından geliştirilmiş çoklu hoparlöre de uygulanıyor ama asıl etki alanı stereo hoparlör ve kulaklıklar. Yine iki hoparlöre göre düşünülmüş bir sistem olduğundan HRTF, diğer 3D ses API leri etkili değil ancak bunlarla birliktede kullanılabiliyor.
SES KARTI SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
Bir ses kartı alınması düşünüldüğünde ilk dikkat edilmesi gereken özellik ses kartının PnP yani tak çalıştır özelliğinin (günümüzde ses kartları çoğunlukla böyle) bulunması ve WINDOWS 98/ME/2000 ortamında problemsiz çalışması için gerekli sürücülere sahip olmalıdır. En azından bu sürücülere destek verecek bir web sitesi olmalı ve sürücüleri belli aralıklarla yenilenmeli.
Amatör yada yarı profesyonel bir amaçla alınması gereken sess kartı en azından 44.1 KHz çalışma ve örnekleme kapasitesine sahip olmalı. Daha iyi bir ses eldesi için ise optik çıkışlı veya digital çıkışlı ses kartları tercih edilmeli.
Eğer ses kartı alınmasındaki amaç MIDI müzikleri yapmak ise alınacak ses kartının wavetable synthesizer (dalga boyu sentezleyici) özelliği taşıması ve MIDI klavye ve enstrüman bağlanabilecek MIDI arabirimlerine sahip olması gerekir. MIDI seçiminde dikkat edilecek bir diğer özellik ise ses kartının general MIDI özelliği taşımasıdır. Eğer General MIDI özelliği taşıyan ses kartının varsa yapılan MIDI kayıtları bir başka general MIDI uyumlu ses kartında dinlenebilir. Bunun nedeni general MIDI nın her enstrüman standart bir numara verilmesidir.
Ses kartlerında optik çıkış artık aranan bir özellik oldu. Özellikle kayıt da yapabilen MD çalıcılarda optik giriş bulunduğu için, kullanıcıların müzik CD’lerinden, MP’lerinden, her tür müzik kaynağından MD’lere kayıt yapabilmeleri için optik çıkışlı bir ses kartı gerekiyor.
Dijital arabirim, temel olarak RCA ve optik olmak üzere iki farklı yapıya desteklene biliyor. (SBLive serisi kartlarda minijack olarak da destekleniyor). Her iki yapı için kullanılan standarda genel olarak S/PDIF deniyor. Eğer DVD sürücü kullanılıyorsa ve ses kartında dijital çıkış varsa DVD izleme programının ses ayarları bölümünde Dolby Surround ya da Dolby Dijital ayarlarını seçerek dijital çıkışı aktif edileçek ve uygun bir dekoder veya hoparlör sistemi kullanılarak (5.1 DTS hoparlör setleri) Dolby Digital ses elde edilebilir.
Dolby Dijital yardımıyla sağ, sol, arka sağ, arka sol ve merkez kanalları ait toplam 5 kanal 16 bit-48 KHz kalitesindeki ses bilgisinin yanında, özellikle ses efektlerinde kullanılan düşük frekanslı seslere ait bilgiler toplanarak AC-3 algoritmasıyla sıkıştırılır. 5.1 olarak tabir edilen bu yapıyla gerçekçi ve etkileyici bir ses ortamı elde edilir.
Dijital arabirim kartları eskiden ayrıca satılırken artık uygun fiyatlı ses kartlarının üzerinde bile optik giriş / çıkışlara rastlamak mümkün hale geldi.
BİR SES KARTININ TEMEL ÖZELLİKLERİ
Uyumluluk
Eskiden Sound blaster en yaygın kullanılan ve hemen hemen tüm yazılımlarda uyum sağlayabilen bir ses kartı formuydu. Çümkü Sound blaster uyumlu ses kartları ses özelliği taşıyan tüm yazılımlarla uyumlu çalışırdı.
Sound blaster uyumluluğu dışında ses karlarının ses dosyalarını çalışmayı ve diğe bazı işlevleri yerine getirmek için günümüzde Direct Sound 3D, Sorround Sound, Dolby Dijital gibi sesleri çıkabilmesi baz alınıyor. Ayrıca bir ses kartının yukarıda açıklamaya çalıştığımız ses API’lerinden DS3D, A3d, EAX ve Sensaura gibi API’lerden kaçı ile uyumlu olduğu da diğer önemli bir yazılımlarla uyumlu çalışırdı.
Sound blaster uyumluluğu dışında ses kartlarının ses dosyalarını çalmayı ve diğer bazı işlevleri yerine getirmek için günümüzde direct sound 3D sorround sound, dolby digital sesleri çıkartabilmesi baz alınıyor. Ayrıca bir ses kartının yukarıda açıklamaya çalıştığımız ses API lerinden kaçı ile uyumlu olduğuda diğer önemli bir etken
SES ÖRNEKLEMESİ
Ses kartları ses örneklemesi KHZ birimiyle ölçülür. ses kartlarında standart üç değişik örnekleme bulunur.
11.25 KHZ (Telefon Kalitesi)
22.50 KHZ (Radyo kalitesi)
41.10 KHZ (cd kalitesi )
KULLANILAN SES SAYISI
Ses kartları bir birinden farklı pek çok enstürüman sesi çıkartabilir.
-FM sentezi: Ses kartları enstürüman sesleri taklit ederek oluşur.
-Wavetable: Enstürüman sesleri dalga tablolarıyla ses kartı üzerine kayıtlıdır.
-DSP (Digital Signal Processor): ses kayıtlarında ses'teki gürültü ile parzitleri filtrelem ve sıkıştırma gerçekleştirir.
-MIDI (musıcal ınstrument digital interface):
Her ses kartında bulunan standart bir öğe olarak, enstürümanların kendi aralarında anlaşabilmelerini sağlayan bir standarttır.
Veri sıkıştırma özelliği:
Sesin kalitesi ne kadar yükselirse yapılan bir kaybın sabit diskte kaplayacağı alan o denli fazla olacaktır. örneğin 44.1 KHZ de bir dakikalık kayıt işlemi sabit diskinizde yaklaşık 11Mbyte yer tutar. Bu nedenle ses kartlarına verinin sıkışmasını sağlanır.Veri2:1,4:1 gibi oranlarda sıkıştırılır
VERİ YOLU:
ISA nın yerıne PCI en öneml, sebeblerinden biri olarak PCI ses kartlarının Wavetable için sistem belleğini kullanması oldugu kadar çok daha önemli bir neden de bant genişliğidir.ISA veri yolu teorik olarak max. 8 MBps'a yükseliyor. (saniyede 8 MB ) veri aktarabilirken PCI'da 132MBps'a yükseliyor. Doğal olarak ISA nın sadece 16 kanal kapasiteside ortadan kalkmıs oluyor.Bugunun 32 hatta 64 kanal kullanılabilen uygulamalar göz önüne alındığında PCI veri yolunu kullanan ses kartlarının farklılığı da ortaya çıkmış oluyor.
https://instagram.com/alphazzers
