Atasözlerimizdeki Tezatlar

[ThE JoKeRR]

Güzel Türkçemiz o kadar zengin ki hemen hemen yaşadığımız her olayın ardından "ee atalarımız boşuna dememiş" ile başlayan bir atasözü kondurabiliyoruz. Peki atalarımız bizim yaşadığımız olayları önceden biliyorlar mıydı? Cevabı çok basit. Hayır. Onların yaptığı tek şey yaşayabileceğimiz her olayın ardından bize öğüt verici birkaç anı bırakmaktı. Hal böyle olunca ortaya birbiriyle çelişen olayların doğurduğu birbiriyle çelişen atasözleri ortaya çıkmış. İşte böylece her olaya uydurabileceğimiz bir atasözü bulabiliyoruz. Eee hakikaten atalarımız işlerini biliyorlarmış. İşte size birkaç tane örnek.


Damlaya damlaya göl olur. / Taşıma suyla değirmen dönmez.
İyi insan lafın üstüne gelir. / İti an çomağı hazırla.
Bir elin nesi var iki elin sesi var. / Nerde çokluk orda .luk.
Fazla mal göz çıkarmaz. / Azıcık aşım ağrısız başım.
Kervan yolda düzelir. / Balık baştan kokar.
Söz gümüşse,sükut altındır. / Sükut ikrardan gelir.
Harama uçkur çözülmez. / Güzele bakmak sevaptır.
İki gönül bir olunca samanlık seyran olur. / İki çıplak bir hamama yakışır.
Bülbülün çektiği dili belası. / Bilmemek ayıp değil öğrenmemek (sormamak) ayıp.
Eşeğe altın semer vursan, eşek yine eşektir. / Ye kürküm ye.
Eğri otur doğru konuş. / Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.
Düşenin dostu olmaz. / Dost kara günde belli olur.
Ava giden avlanır. / Atın ölümü arpadan olsun.
Erken kalkan yol alır. / Acele işe şeytan karışır.
Birlikten kuvvet doğar. / Körler, sağırlar; birbirlerini ağırlar.
Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır. / Lafla peynir gemisi yürümez.
Gün ola harman ola. / Perşembenin gelişi çarşambadan bellidir.
Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol. / Hocanın dediğini yap, yaptığını yapma.
İyilik yap denize at. / Merhametten maraz doğar.
Zararın neresinden dönülse kardır. / Gelen gideni aratır.
Yüzü güzel olanın huyu da güzel olur. / Yüzü güzel olanı değil huyu güzel olanı sev.
Akıl akıldan üstündür. / Aklın yolu birdir.
El elden üstündür. / Alet işler el övünür.
Acı patlıcanı kırağı çalmaz. / Kurunun yanında yaş da yanar.
Zorla güzellik olmaz. / Zora dağlar dayanmaz.
Öfke baldan tatlıdır. / Öfke ile kalkan zararla oturur.
İşleyen demir ışıldar. / İnsan yedisinde neyse yetmişinde de odur.
Fazla mal göz çıkarmaz. / Azı karar çoğu zarar.
İnsanın kıymetini insan bilir. / İnsanoğlu çiğ süt emmiş.
Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al. / Beş parmağın beşi birbirine benzemez.
Olmaz olmaz deme. / İş olacağına varır.
Eski dost düşman olmaz. / Güvenme dostuna saman doldurur postuna..
Harama el uzatılmaz. / Üzümü ye bağını sorma.

[admin]

Güzel bir yazı/karşılaştırma olmuş. yani böyle bir mesaja ilk defa rastladım.
Ancak birçok hata olduğunu da söyleyebilirim.
Zıt gibi görünen birçok söz, aslında zıt değil, hatta alakasız.
diğer zıt gibi görünenler de, aslında farklı durumlarda söylenebilen, farklı durumları ifade eden atasözleridir. Buna göre benim düşüncelerim (tamamını doldurmaya calısacagım):

Damlaya damlaya göl olur. / Taşıma suyla değirmen dönmez.
bunlar zıt görünüyor ama aslında farklı şeyleri anlatıyor. soldaki biriktirme ve tasarrufun önemini anlatıyor. sağdaki ise bazı işler idarelik çözümlerle geçiştirilemez, gerçek bir çözüm bulmak lazım, "değirmeni döndürmek için bir su kaynağı bulmak lazım" anlamındadır.


İyi insan lafın üstüne gelir. / İti an çomağı hazırla.
Bunlar iki farklı durumda söylenen iki sözdür. sevdiğiniz bir insan gelince soldakini, sevmediğiniz, lüzumsuz bir insan gelince sağdakini söylersiniz. ikisi de atasözüdür ve doğru yerlerde güzel anlamlar taşır.


Bir elin nesi var iki elin sesi var. / Nerde çokluk orda .luk.
soldaki "birlikten kuvvet doğar" anlamında bir atasözüdür. sağdaki ise aslında atasözü bile değildir, sadece kaba bir halk arasındaki söylemdir. fazla kalabalık bazan can sıkar anlamındadır. ikisinin kullanıldığı yerler farklıdır, zıt olarak algılanmamalı.

Fazla mal göz çıkarmaz. / Azıcık aşım ağrısız başım.
soldaki atasözü değil, bazı açözlülerin söylediği bir lafdır, çoğu zaman da yanlıştır. sağdaki doğru bir atasözüdür.

Kervan yolda düzelir. / Balık baştan kokar.
tamamen alakasız bir karşılaştırma. soldakinin doğrusu: "kervan yolda düzülür" yani, bazı şeyler yola çıktıktan , yol aldıktan sonra düzülür, yapılır anlamında, biran önce işe koyulma anlamındadır. sağdaki ise, tamamen farklı bir konudadır: bir toplumun başındaki küçük bir yanlış yaparsa toplum üyeleri çok daha büyük yanlışlar yapar demektir. hem alakasıdırz, hem zıt değildir.

Söz gümüşse,sükut altındır. / Sükut ikrardan gelir.
zıt değildirler. soldaki sükutun, yani susmanın daha evla olduğunu söyler. sağdaki ise, bazan sükut etmenin kabul anlamına geldiğini söyler. mesela bir gelin adayına sorarlar, "falan erkekle evlenmeyi istiyor musun?" gelin de saygısından ve utancından sadece susar. Susması aslında evet anlamındadır. İstemiyorsa bunu farklı şekillerde gösterebilir.


Harama uçkur çözülmez. / Güzele bakmak sevaptır.
soldaki atasözüdür, doğrudur ve harama girmemek gerekir der. sağdaki ise tam atasözü olmayabilir, ve öyle her güzele bak anlamında değildir. kişinin helali olan hanımına bakması sevaptır. yoksa gidip elaleme bakması sevap değildir. bu çoğu kişi tarafından yanlış anlaşılır. burda zıt gibi anlaşılmasının nedeni de bu yanlış anlama.



İki gönül bir olunca samanlık seyran olur. / İki çıplak bir hamama yakışır.
soldaki bir atasözü, sağdakini bilmiyorum. öğrenince yazarım. farklı durumlarda söylenen sözler olabilir.

Bülbülün çektiği dili belası. / Bilmemek ayıp değil öğrenmemek (sormamak) ayıp.
tamamen alakasız bir zıtlık, yani zıtlık falan yok. farklı şeylerden bahsediyor. soldaki fazla konuşmanın zararı, sağdaki ise bilmek-öğrenmek ile ilgili açık bir atasözü.

Eşeğe altın semer vursan, eşek yine eşektir. / Ye kürküm ye.
gine alakasız, zıtlık falan yok.

Eğri otur doğru konuş. / Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar.
zıt gibi görünüyor, ama farklı durumlarda söylenen sözler. soldaki doğru söylenmesi gerektiğini anlatır. sağdaki de doğru söylemenin bazan insanın zor duruma düşürebileceğini anlatır; ancak ğine de doğru söylenmelidir demektedir. yoksa yalan söyleyin anlamında değildir.

Düşenin dostu olmaz. / Dost kara günde belli olur.
yukarılarda olduğu gibi, farklı durumlarda söylenen sözlerdir. soldaki bazan yaşanan bir realiteyi, sağdaki ise gerçek dostların durumunu söyler.

Ava giden avlanır. / Atın ölümü arpadan olsun.
tamamen alaksızlar..

Erken kalkan yol alır. / Acele işe şeytan karışır.
zıt gibi görünüyor, ama sağdakinde anlatılan: bir işi zamanında yapmak ayrıdır, gereğinden fazla acele, alelacele yapmak ayrıdır, yani acele zarardır. soldakinde ise, geç kalmamak lazım geldiğini anlatır. acele edin anlamında değildir.

Birlikten kuvvet doğar. / Körler, sağırlar; birbirlerini ağırlar.
alakasızlar.

Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır. / Lafla peynir gemisi yürümez.
soldaki tatlı dilli olmayı öğütler, sağdaki ise "ayinesi iştir kişinin, lafa bakılmaz" manasında, yani sadece lafla iş olmaz, aynı zamanda çalışmak lazım demektir.

Gün ola harman ola. / Perşembenin gelişi çarşambadan bellidir.
farklı şeyler...

Ya olduğun gibi görün ya göründüğün gibi ol. / Hocanın dediğini yap, yaptığını yapma.
soldaki bir atasözü, sağdaki ise sadece bir espridir, belki olsa olsa bazı ince manaları vardır. her halukarda alakasızdırlar.

İyilik yap denize at. / Merhametten maraz doğar.
soldakinin doğrusu: "iyilik yap denize at, balık bilmezse Halık (Allah) bilir". Sağdakinin doğrusu: "Fazla merhametten maraz doğar"
Bunların ikisi de doğru, ama zıt değildirler. herşeyin fazlası zarar olduğu gibi, iyiliğin ya da merhametin fazlası da zarar olabilir. onu ifade eder.

Zararın neresinden dönülse kardır. / Gelen gideni aratır.
zıt değiller, farklı durumlar için söylenir.

Yüzü güzel olanın huyu da güzel olur. / Yüzü güzel olanı değil huyu güzel olanı sev.
zıt değiller ki. biri bir olguyu/gerçeği/tahmini söylüyor, diğeri de bir öğüt veriyor.

Akıl akıldan üstündür. / Aklın yolu birdir.
Akılla ilgili iki atasözü. zıt değiller.

El elden üstündür. / Alet işler el övünür.
Aynı şekilde, zıt değiller.

Acı patlıcanı kırağı çalmaz. / Kurunun yanında yaş da yanar.
Farklı konular...

Zorla güzellik olmaz. / Zora dağlar dayanmaz.
Farklı ... soldaki, güzelliğin zorla olmadığını anlatır. mesela zorla sevgi, evlilik olmaz. sağdaki ise, daha çok "zor oyunu bozar" anlamında, özellikle düşmanlar arasındaki bir olayı anlatır. güzellik ile düşmanlığın ne alakası var ?

Öfke baldan tatlıdır. / Öfke ile kalkan zararla oturur.
Aslında ikisi de aynı şeyi anlatıyor. öfkelenmemek gerektiğini. baldan tatlıdır derken, "sakın ha! tatlı görünse bile yeme onu" demek oluyor.

İşleyen demir ışıldar. / İnsan yedisinde neyse yetmişinde de odur.
Soldaki çalışmanın önemini, sağdaki ise insanda bazı huyların değişmediğini anlatır. zıt değiller yani. alakasızlar.

Fazla mal göz çıkarmaz. / Azı karar çoğu zarar.
yukarda geçmişti..

İnsanın kıymetini insan bilir. / İnsanoğlu çiğ süt emmiş.
eee, her insan bir değil ki, farklı durumlar için söylenebilen iki atasözü, ikisi de doğru.

Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al. / Beş parmağın beşi birbirine benzemez.
siz bunları hiç okumamışsınız anlaşılan.... soldaki ana-kızdan bahsediyor... nesil farkı var (kenarına bak kısmını yeni duydum) .. sağdakinde ise, genelde kardeşler, akran nesiller için söylenir...

Olmaz olmaz deme. / İş olacağına varır.
zıt değil ki... soldaki "herşeyin olabileceğini" söyler.. sağdaki ise, "herşeyin varıp gine olacağına varacağını" söyler, yani "aldırma ve razı ol" der.

Eski dost düşman olmaz. / Güvenme dostuna saman doldurur postuna..
her dostu bir mi sanırsın ?? :)

Harama el uzatılmaz. / Üzümü ye bağını sorma.
sağdaki bidefa atasözü değil, kaba bir halkarasındaki söz.. ve aslında yanlış bir söz..